Ձեր վստահելի աղբյուրը

Ամեն տարի գարնանը Վրաստանի Բոլնիս-Խաչեն գյուղում կազմակերպվում է Ղազարոս Աղայանին  նվիրված միջոցառում:  «Ջավախք ինֆո»-ից տեղեկանում ենք, որ այս տարի այն նախատեսված է մայիսի 10- ին: Միջոցառումը կազմակերպվում  է Աղայանի տուն-թանգարանում,  որին մասնակցում են Ջավախքից և Հայաստանից եկած  գրող–հրապարակախոսներ, գրականագետներ և այլ հյուրեր:

Հայաստանի գրողների միության նախագահ Էդուարդ Միլիտոնյանը Panorama.am-ին ասաց, որ դեռևս վերջնական որոշված չէ պատվիրակության կազմը, բայց հաստատ հայաստանցի գրողներին իրենց մասնակցությունն ունենալու են այդ միջոցառմանը:  Նա հիշեցրեց, որ նախորդ տարի հոբելյանական էր (գրողի 175-ամյակն էր),  Հայաստանի գրողների միության մեծ պատվիրակություն էր գնացել Վրաստան:

«Ջավախք ինֆո»-ից նաև տեղեկանում ենք, որ միջոցառմանը ելույթ է ունենում Ախալքալաքի երգի ու պարի անսամբլը: Ասմունքում են տեղի դպրոցի  սաները և ներկայացնում բեմադրություններ հեղինակի ստեղծագործություններից:

Հայրենի գյուղում` Բոլնիս-Խաչենում, Աղայանի տուն-թանգարանն է, որի հիմնադիրը եղել է Հակոբ Հայրապետյանը` այդ տարիների գյուղապետը: Նրա նախաձեռնությամբ է հավաքվել Աղայանին վերաբերող բազմաթիվ տեղեկություններ, ընտանեկան լուսանկարներ, հուշեր, նամակագրություններ և բազմաթիվ գրքեր, որոնք ցուցադրված են տուն-թանգարանի երկրորդ հարկում, իսկ առաջին հարկում  գյուղի գրադարանն է: Թանգարանի ստեղծումից մինչ օրս Աղայանից պահպանվել են որոշ անձնական իրեր, ինչպես նաև կահույքի մի մասը: Աղայանը ապրել և ստեղծագործել է իր պապենական տանը, որը կառուցված է 19-րդ դարի կեսերին: Ներկայումս պահպանվել է մի պատը և նկուղը, որը հիշեցնում է մոտավորապես 3 մետր խորությամբ քարանձավ: Նրա տուն-թանգարանը պապենական տան կողքին կառուցված երկհարկանի շինություն է, որտեղ կյանքի վերջին տարիներն է ապրել և ստեղծագործել գրողը: Տունն ունի ուշագրավ մի պատմություն. երբ պապենական տան կողքին հիմնել են Աղայանի տունը, այն եղել է եռահարկ, շքեղ մի առանձնատուն, սակայն, ինչպես  համագյուղացի Նազելի Հովհաննիսյանն  է  պատմել, տան երրորդ հարկը ստիպել են Աղայանին քանդել, իբր թե ավելորդ աղմուկից խուսափելու համար, քանի որ այդ տարիներին «հասարակ» գրողը նման շքեղ, այն էլ եռահարկ տուն ունենալու իրավունք չի ունեցել:

Ղազարոս Աղայանը ծնվել է 1840 թվականի ապրիլի 4-ին Վրաստանի Բոլնիս-Խաչեն հայաբնակ գյուղում։ Սկզբնական կրթությունն ստացել է ծննդավայրում և Շամշուլդա գյուղում՝ քահանա Տեր-Պետրոսի մոտ։ 1853 թվականին ընդունվել է Թիֆլիսի Ներսիսյան դպրոցը, սակայն մեկ տարի անց ինքնակամ հեռացել։ Այնուհետև իր գիտելիքները լրացրել է ինքնակրթությամբ։ Աշխատել է որպես գրաշար Թիֆլիսում, Մոսկվայում և Սանկտ Պետերբուրգում։ 1867 թվականին վերադարձել է Անդրկովկաս, եղել է Էջմիածնի տպարանի կառավարիչ, խմբագրել «Արարատ» ամսագիրը (1869-1870)։ Դասավանդել է Ախալցխայի, Ալեքսանդրապոլի, Երևանի, Շուշվա դպրոցներում (1870–1882), եղել Վրաստանի և Իմերեթիայի հայկական դպրոցների թեմական տեսուչ։ Աշխատել է «Փորձ» հանդեսի խմբագրությունում որպես քարտուղար, գործուն մասնակցություն ցուցաբերել «Աղբյուր» մանկական պատկերազարդ ամսագրի խմբագրմանը։

1895 թվականին ձերբակալվել է հնչակյան կուսակցությանը պատկանելու մեղադրանքով, աքսորվել Նոր Նախիջևան, ապա՝ Ղրիմ (1898-1900)։ Այնուհետև մինչև կյանքի վերջը եղել է ցարական ժանդարմերիայի հսկողության տակ։

Աղայանը 1900-ական թվականներին Թիֆլիսում Հովհաննես Թումանյանի ստեղծած «Վերնատուն» գրական խմբակի եռանդուն անդամներից էր, նրա նահապետը: Աղայանը գրել է բանաստեղծություններ, հեքիաթներ, վիպակներ: Աղայանի պոեզիայում առանձնանում են «Հիշողություն», «Ճախարակ», «Սերմնացան», «Մանուշակ» բանաստեղծությունները, «Տորք Անգեղ» պոեմը: Աղայանի մանկական բանաստեղծություններից շատերը («Արեգակ», «Առավոտը գյուղում», «Ճախարակ» և այլն) այժմ էլ զարդարում են դպրոցական դասագրքերը: Նրա ամենահայտնի արձակ երկերն են «Արություն և Մանվել», «Երկու քույր» վեպերը:
Հայ հեքիաթագրության լավագույն նմուշներից են Աղայանի «Անահիտը», «Արեգնազանը», «Հազարան բլբուլը», «Վիշապին հաղթողը», «Եղեգնուհին»: Աղայանը I–IV դասարանների համար կազմել է «Ուսումն մայրենի լեզվի» դասագրքերը. նրա կազմած այբբենարանով շուրջ 40 տարի դասավանդել են հայկական դպրոցներում:

Ղազարոս Աղայանը մահացել է 1911 թվականի հունիսի 20-ին Թիֆլիսում։

Լուսանկարները՝ «Ջավախք ինֆո»-ից: