Թուրքիան Մարդու իրավունքների եվրոպական կոնվենցիայի առավել հաճախ խախտողն է. Սասունյան
Թուրք փորձառու լրագրող Սեդաթ Էրգինը գրել էր «Հուրիեթ» թերթում, որ «Թուրքիան Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանում (ՄԻԵԴ) մարդու իրավունքների խախտումների առաջամարտիկն է»: Եվրոպական դատարանը դատական գործերի վերաբերյալ որոշումներ է կայացնում այն ժամանակ, երբ Մարդու իրավունքների եվրոպական կոնվենցիան ստորագրած պետությունները խախտում են նրա դրույթները:
Թեև Թուրքիան միացել է Եվրադատարանին վերջինիս հիմնադրումից 27 տարի անց՝ 1986 թվականին, սակայն այնտեղ ավելի շատ խախտումներ են եղել, քան մյուս բոլոր անդամ երկրներում 1959-2016 թթ. ընկած ժամանակահատվածում:
Եվրադատարանը Թուրքիայի վերաբերյալ ընդհանուր առմամբ կայացրել է 3270 դատավճիռ, որոնցից 2889-ում հայտնաբերվել են Մարդու իրավունքների եվրոպական կոնվենցիայի խախտումներ: Դատարանը հայտնաբերել է, որ Թուրքիան միայն 73 դեպքում որևէ խախտում չի կատարել: Մնացած դեպքերում հայցերը լուծվել են այլ կերպ: Քանի որ գործերի մեծ մասում գրանցվել է ավելի քան մեկ խախտում, ուստի Թուրքիայի խախտումների ընդհանուր թիվը կազմել է 4514:
Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի 2016 թվականի տարեկան զեկույցում նշված է՝
- Առավել մեծ թվով թուրքական խախտումները (832) եղել են «արդար դատավարության իրավունքի» ոլորտում:
- Երկրորդ առավել մեծ թվաքանակ ունեցող տեսակը (707 խախտում) «ազատության և անվտանգության իրավունքն է»: Այս վերջին տեսակը նշանակում է, որ «Թուրքիայի քաղաքացիները հաճախ ձերբակալվում են ապօրինի մեթոդներով, և այդ ձերբակալությունները կարող են հեշտությամբ վերածվել դատավճիռների»՝ ըստ Էրգինի:
- Խախտումների 3-րդ առավել մեծ թվաքանակ ունեցող տեսակը (653) «սեփականության պահպանության իրավունքն» է, ինչը նշանակում է, որ շատ թուրք քաղաքացիներ զրկված են սեփականության իրավունքից:
- 4-րդ առավել մեծ թվաքանակ ունեցող տեսակը (586) «վարույթների տևողության» խախտումն է:
- «Արդյունավետ քննության բացակայությունը» 5-րդ տեղում է՝ 412 խախտմամբ:
- «Անմարդկային կամ արժանապատվությունը նվաստացնող վերաբերմունքը» 6-րդ տեղում է`314 խախտմամբ:
- 7-րդ տեղում է «արդյունավետ պաշտպանության իրավունքը» (268 խախտում):
- «Արտահայտման ազատությունը» 8-րդ տեղում է (265 խախտում):
- 9-րդ տեղում «կյանքի իրավունքի՝ կյանքից զրկելու» 133 խախտումներն են:
- 10-րդ տեղում «անձնական և ընտանեկան կյանքի նկատմամբ հարգանքի իրավունքի» խախտումներն են (100 խախտում):
Ինչ վերաբերում է Ադրբեջանին, ապա այստեղ 2002-2016 թթ. Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանում եղել է 122 դատական հայց, որոնցից 118-ում հայտնաբերվել են Մարդու իրավունքների եվրոպական կոնվենցիայի խախտումներ, որոնք շատ ավելի քիչ են, քան Թուրքիայինը, քանի որ Ադրբեջանը ՄԻԵԴ-ին միացել է ավելի ուշ՝ 2002 թվականին: Մնացած չորս դեպքերը լուծվել են այլ կերպ: Քանի որ որոշ դեպքերում եղել են մեկից ավելի խախտումներ, ապա Ադրբեջանն ունեցել է ընդամենը 224 խախտում:
- Առավել մեծ թվով խախտումները (44) եղել են «արդար դատավարության իրավունքի» ոլորտում:
- Երկրորդ առավել մեծ թվով խախտումը (34)՝ «ազատության և անվտանգության իրավունքի»:
- 3-րդ առավել մեծ թվով խախտումը (30)՝ «սեփականության պահպանության»:
- 4-րդ առավել մեծ թվով խախտումը (21)՝ «ազատ ընտրությունների իրավունքի»:
- «Արդյունավետ քննության բացակայությունը» 5-րդ առավել մեծ թվով խախտումն էր (17):
Մյուս կողմից, Հայաստանը, որը Մարդու իրավունքների եվրոպական կոնվենցիային միացել է Ադրբեջանի հետ միաժամանակ (2002 թ.), ավելի քիչ խախտումներ է ունեցել: 2002-ից մինչև 2016 թվականը ՄԻԵԴ-ի կողմից ընդդեմ Հայաստանի եղել է 75 դատավճիռ, որոնցից 68-ում եղել են խախտումներ: Մնացած 7 դեպքերը լուծվել են այլ կերպ: Քանի որ որոշ դեպքերում եղել են մեկից ավելի խախտումներ, Հայաստանը ունեցել է ընդամենը 119 խախտում:
- Առավել մեծ թվով խախտումները (32) եղել են «արդար դատաքննության իրավունքի» ոլորտում:
- Երկրորդ առավել մեծ թվով խախտումները (27)՝ «ազատության եւ անվտանգության իրավունքի»:
- 3-րդ առավելագույն խախտումները (16)՝ «սեփականության պահպանման»:
Հարևան Վրաստանը մի փոքր ավելի քիչ խախտումներ է ունեցել, քան Հայաստանը: Այն Մարդու իրավունքների եվրոպական կոնվենցիային միացել է 1999-ին: ՄԻԵԴ-ը 1999-2016 թթ. 68 դատական հայց է ներկայացրել Վրաստանի դեմ, որոնցից 52-ում խախտումներ են եղել: Մնացած 16 դեպքերը կարգավորվել են այլ կերպ: Քանի որ դեպքերից մի քանիսում եղել են մեկից ավելի խախտումներ, ապա Վրաստանն ունեցել է ընդամենը 99 խախտում:
- Առավել մեծ թվով խախտումները (20) եղել են «ազատության և անվտանգության իրավունքի» համար:
- 2-րդ առավել մեծ թվով խախտումները (17)՝ «անմարդկային կամ արժանապատվությունը նվաստացնող վերաբերմունքի» համար:
- 3-րդ առավել մեծ թվով խախտումը (յուրաքանչյուրը 12 հատ) կապված է «արդյունավետ քննության բացակայություն» և «արդար դատաքննության իրավունքի» հետ:
Բացի վերոնշյալ խախտումներից, Թուրքիան և Ադրբեջանը ՄԻԵԴ-ի հետ շատ ավելի լուրջ խնդիրներ ունեն: 2016 թ. հուլիսին տեղի ունեցած հեղաշրջման փորձից հետո Թուրքիան որոշել է կասեցնել մարդու իրավունքների եվրոպական կոնվենցիան: Սակայն Կոնվենցիայի որոշ հատվածներ չեն կարող կասեցվել, ինչպիսիք են կյանքի իրավունքը և խոշտանգումների ու անմարդկային կամ արժանապատվությունը նվաստացնող վերաբերմունքի կամ պատժի արգելքը:
Ադրբեջանը ևս մեկ լուրջ խնդիր ունի ՄԻԵԴ-ի հետ, որը վճռել է, որ հայտնի ադրբեջանցի ընդդիմադիր քաղաքական գործիչ Իլգար Մամեդովը պետք է ազատ արձակվի բանտից: 2014 թվականից Ադրբեջանը հրաժարվում է կատարել ՄԻԵԴ-ի որոշումը: Եվրոպայի խորհրդի նախարարների կոմիտեն և Խորհրդարանական վեհաժողովը մի շարք որոշումներ են կայացրել՝ կոչ անելով Ադրբեջանին ազատ արձակել Մամեդովին: Եվրոպայի խորհրդի նախարարների կոմիտեն նախաձեռնել է դատական գործի աննախադեպ վերանայում՝ ՄԻԵԴ-ի որոշմանը Ադրբեջանի անհամաձայնության պատճառով: Ադրբեջանի կողմից որոշման հետագա չկատարումը կարող է հանգեցնել նրա վտարմանը Եվրոպայի Խորհրդից...
Հարութ Սասունյան
«Կալիֆորնիա Կուրիեր» թերթի հրատարակիչ և խմբագիր
Թարգմանությունը՝ Ռուզաննա Ավագյանի