Ձեր վստահելի աղբյուրը

Փետրվարին տեղի ունեցած զարգացումներից հետո երկրում ակնհայտորեն քաղաքական նոր իրավիճակ է ստեղծվել, և շատերն իրենց կողմնորոշումը վերագտնելու հույսը կապում էին մարտի 1-ին ՀԱԿ հրավիրած հանրահավաքի և մասնավորապես Լևոն Տեր-Պետրոսյանի ելույթի հետ: Սոցիալական ցանցերում տեղ գտած քննարկումներից դատելով՝ այդ հույսերը ոչ միայն չարդարացան, այլև հիասթափություն առաջ բերեցին: Պատճառն, ըստ ամենայնի, այն է, որ առաջին նախագահը փաստացի հայտարարեց, որ (ինքը և իր թիմը) չունի գործողությունների ծրագիր, խոստովանեց, որ կորցրել է հսկողությունը գործընթացների նկատմամբ և ապացուցեց, որ ի վիճակի չէ առաջարկել այլ բան, քան արել է մինչ այդ: Մի խոսքով՝ ինչպես հայտնի անեկդոտում էր ասվում՝ եկել էր ասելու, որ իր վրա հույս չդնեն:

Այս պահվածքը, որքան էլ հիասթափեցնող, բայց հասկանալի է: Ի վերջո ՀԱԿԿ առաջնորդը չէր կարող միանգամից ընդունել «քաղաքագիտական վերլուծության» մեջ թույլ տված իր սխալը, կամ երկու տարի շարունակ քարոզված «բուրժուա-դեմոկրատական հեղափոխության» սին բնույթը: Չէր ընդունելու, որովհետև մինչ այժմ էլ Տեր-Պետրոսյանը բազմաթիվ սխալներ գործել է, բայց հրաժարվել է դրանց համար պատասխանատվություն ստանձնել, ուստի տեղի ունեցածում արտառոց որևէ բան չկա: Արտառոցը, թերևս, այն է, որ հայտնվելով անորոշության մեջ՝ Լևոն Տեր-Պետրոսյանը ոչ թե թայմ աութ է վերցնում (նա դրա հնարավորությունն ուներ՝ հանրահավաքում խոսել բացառապես օրվա խորհրդի՝ մարտի 1-ի և դրա հետևանքների մասին), այլ ցայտնոտում հայտնվածին բնորոշ խուճապային քայլերի է դիմում:

Ի՞նչ արժեք ունի որևէ հարց, հրապարակում քվեարկության դնելը: Կեղծ ծիսականությունից բացի այս ժեստը որևէ քաղաքական տրամաբանություն ու հիմնավորում չունի: Եվ Տեր-Պետրոսյանն այս մասին լավ գիտի: Նա այդ հնարքը գործադրել էր նաև մի քանի տարի առաջ, երբ «համաժողովրդական ֆորումի» միջոցով փորձում էր խուսափել սեփական որոշումների համար պատասխանատվությունից:

Կամ ի՞նչ է նշանակում «հայաստանին փրկել» արտահայտությունը, որն այդպես էլ դուրս չմղվեց առաջին նախագահի բառապաշարից: Բազմիցս ասվել և ասվում է՝ Հայաստանին պետք են ոչ թե մեսիաներ, այլ ինչպես ինքն է նշում ելույթում՝ իրատեսական քաղաքականությամբ զբաղվող լիդերներ: Համաձայնեք, որ հրապարակում հավաքված երեք հազար քաղաքացիներին «ժողովուրդ» ներկայացնող և բացառապես «փրկության» ծրագրեր առաջ քաշող որևէ անձ չի համապաատսխանում իրատեսականության չափանիշներին:

Ի դեպ, սոցցանցերում որոշակի դրական վերաբերմունքի էր արաժանացել Տեր-Պետրոսյանի ելույթի՝ Հայոց ցեղասպանությանը և Ղարաբաղյան հարցին նվիրված հատվածը: Կարծիք կար, որ առաջին նախագահը ելույթի այս հատվածում մտահոգ քաղաքացու տեսակետ է արտահայտում: Տեքստի մանրամասն վերլուծությունն այդ մասին չի վկայում:

Այն դրույթը, որ պետությունը պետք է սահմանազատվի պետականազուրկ ազգի ավանդական գաղափարախոսությունից, իրավամբ ճիշտ է: Բայց ամբողջ խնդիրն այն է, որ առաջին նախագահն իր ելույթում փորձում է Հայաստան պետությանը վերագրել մի բան, որն իրականում գոյություն չունի: Համահայկական հռչակագիրը, մեծ ցանկության դեպքում անգամ չի կարող ներկայացվել որպես Հայաստանի Հանրապետության պաշտոնական դիրքորոշում: Ձևական առումով այն պետա-իրավական ընթացակարգերը չանցած մի փաստաթուղթ է, որն ընդամենն արտացոլում է աշխարհասփյուռ հայության (այդ թվում Հայաստանում, Արցախում բնակվող հայության) մոտեցումներն ու տեսակետները: Որևէ մեկը չի պնդել և չի կարող պնդել, որ դա պետական դիրքորոշում է, ինչո՞ւ է Լևոն Տեր-Պետրոսյանը նման մոտեցում առաջ քաշում և դրա հիման վրա վախեր ստեղծում:

Այո՛, եղել է ցեղասպանություն, որի արդյունքում ունեզրկվել են նաև Օսմանյան Թուրքիայի բազմաթիվ հայ քաղաքացիներ ու համայնքներ: Ի՞նչ մի դատապարտելի բան կա, որ հարյուր տարի անց հայերը և հայկական համայնքները կփորձեն օրենքով նախատեսված ձևով ու կարգով փոխհատուցում ստանալ իրենց կորուստների համար, և ինչ մի դատապարտելի է, եթե Հայաստանի Հանրապետությունն այս հարցում օժանդակի նրանց: Դա ի՞նչ է՝ հակասո՞ւմ է Հայաստանի շահերին:

Չթերագնահատելով Լևոն Տեր-Պետրոսյանի ավանդը հայոց պետականության վերստեղծման, պատերազմի տարիներին ունեցած հաջողությունների գործում, բոլոր դեպքերում պետք է նշեմ նաև, որ մեծամտություն է այն թեզը, թե «Հայաստանի արտաքին քաղաքականության բոլոր նվաճումները համընկնում են հենց այդ ժամանակաշրջանին»։ Չկա նման բան: Օրինակ՝ «այդ ժամանակաշրջանում» Հայաստանը դեմ էր առել Լիսաբոնյան պատին, որը հաղթահարել է հետո՝ Տեր-Պետրոսյանից հետո ու հասել Քի Վեսթ:

Ինչ վերաբերում է Հայաստանի արտաքին քաղաքականությանը, ապա պետք է ասել, որ բոլոր երեք նախագահների օրոք էլ Հայաստանը եղել և մնում է միջազգային հանրության կանխատեսելի և հուսալի գործընկեր, աչքի չի ընկնում ոչ ադեկվատ պահվածքով, ինչն էլ կանխորոշում է «աղետաբեր» երևույթների հաղթահարումը: Ի դեպ այս մասին Լևոն Տեր-Պետրոսյանն ինքն էլ խոստովանել է քանիցս, բայց չգիտես ինչու՝ միայն արտերկրի լրատվամիջոցներին տված հարցազրույցներում: Այնպես որ՝ Տեր-Պետրոսյանի իրական մոտեցումներին ու մտահոգություններին կարելի է ծանոթանալ օտարերկրյա որևէ լրագրողի տված հարցազրույցում, եթե իհարկե դրա պահանջարկը դրսում լինի և կայանա:

Վերադառնալով առաջին նախագահի մարտիմեկյան ելույթին՝ չենք կարող շրջանցել նաև «կոդավորված մեսիջների» հատվածը: Սա այլ բան, քան նույն գետը կրկին անգամ մտնել չես անվանի: Կար ժամանակ, երբ գործում էր «ով մեզ հետ չէ, մեր դեմ է» բանաձևը, և կա ժամանակ, երբ բանաձևը վերաձևակերպվում է՝ «թող մեկտեղվեն ու լիովին բացահայտվեն ժողովրդի առջև»՝ չփոխելով բովանդակությունը:

Մի խոսքով՝ Լևոն Տեր-Պետրոսյանը չի փոխվել, ինչպես ինքն է ասում՝ «թուրքը մնում է թուրք», «հայը մնում է հայ», դե իսկ Տեր-Պետրոսյանն էլ մնում է Տեր-Պետրոսյան: Միակ բանը, որ փոխվել է դա առաջին ախագահի նկատմամբ վերաբերմունքն է: Եթե նախկինում նրան հաջողվել էր ստեղծել իր անսխալականության մասին պատրանք, ապա այսօր նա հրապարակավ խոստովանում է, որ իր միակ հույսը «բաբելոնյան աշտարակի նոր շինարարների» ձախողումն է:

Արմեն Մինասյան