Թատրոնի միջազգային օրն է. «Ունենք հիանալի թատրոններ, որոնցից ամեն մեկն իր դերն է խաղում»
Այսօր ամբողջ աշխարհում տոնում են Թատրոնի միջազգային օրը: Այն նշվում է 1961 թվականից, երբ ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի Միջազգային թատրոնի ինստիտուտը մարտի 27-ը հռչակեց Թատրոնի միջազգային օր: Առաջին տարին այս տոնը նշել են միայն Ֆրանսիայում, ապա տարածվել է ամբողջ աշխարհում: Այնուհետև տոնը դառնում է ավանդական ու նշվում է աշխարհի մի շարք երկրներում, այդ թվում նաև Հայաստանում:
Այսօր Հայաստանում գործում են մեկ տասնյակից ավելի թատրոններ: Ամեն մեկն իր խաղացանկն ունի՝ իրեն բնորոշ ներկայացումներով:
«Աշխատում եմ ամիսը գոնե չորս անգամ, այսինքն ամեն շաբաթ, որևէ թատրոն գնալ: Ամեն անգամ տարբեր եմ գնում, որովհետև բազմազանություն եմ սիրում: Հաճույքով եմ դիտում մեր դերասանների խաղը: Իհարկե, չեմ կարող ասել, որ բոլորը հաջողված են, բայց ունենք նաև հիանալի ներկայացումներ, հիանալի դերասաններ: Չի կարելի մեկի մասին վատ կարծիք ունենալով ՝ մտածել, որ բոլորն են անտաղանդ, պետք չէ թատրոն գնալ ու այդ անտաղանդների խաղը դիտել»,- Panorama.am-ի հետ զրույցում ասաց երևանաբան Նելլի Սողոմոնյանը, ով Թատերական գործիների միության շենքի առջև դրված պաստառներն էր ուսումնասիրում՝ ընտրություն անելու, թե առաջիկայում, որ ներկայացման տոմսը պետք է գնի:
Ռոզա Խաչատրյանն էլ նույն կարծիքին է, որ հայ ժողովուրդը, ունենալով դարավոր պատմություն, մոտ երկուհազարամյա թատրոնի պատմություն, այսօր կարողանում է բարձր պահել հայ թատրոնի պատիվը:
«Իհարկե, ունենք չստացված ներկայացումներ, չստացված դերասաններ, հատկապես նրանք, ովքեր նկարահանվում են սերիալներում ու իրենց երևակայում, իբր թե աստղ են, աս դերասան են: Բայց նրանց կողքին, իրոք, ունենք դերասաններ, ռեժիսորներ, չթվարկեմ, ահագին կլինեն, ովքեր իրենց գործունեությամբ, դերասանական խաղով ապացուցում են, որ, իրոք, մենք ունենք թատրոն, որի արմատները շատ խորքից են գալիս: Այո, նաև պետք է ժամանակակից տարրեր, մոտեցումներ և ընկալումներ լինեն թատրոնում: Ավանդականի, դասականի կողքին պետք է լինի նորը, ժամանակակիցը: Դրա համար այսքան թատրոն ունենք, հիանալի թատրոններ, որոնցից ամեն մեկն իր դերն է խաղում»,- ասաց 56-ամյա Ռ. Խաչատրյանը:
Եվ իրոք, հայկական թատրոնն ավելի քան երկուհազարամյա պատմություն ունի: Դրա մասին են վկայում նաև Մատենադարանում պահվող մեր ձեռագրերը, որոնցում բազմաթիվ տեղեկություններ կան հայ թատրոնի վերաբերյալ:
Հայկական թատրոնն առաջացել է մ.թ.ա. I հազարամյակում՝ ստրկատիրական համայնական կարգերի ժամանակ Գիսանե և Անահիտ աստվածուհիներին նվիրված ծիսակատարություններից։ Հայկական պրոֆեսիոնալ թատրոնն առաջացել է հելլենիստական դարաշրջանի հայկական միապետություններում ողբերգությունից և ժողովրդական կատակերգությունից։ Հայտնի է նաև, որ Արտավազդ Բ թագավորը ստեղծել է հելլենիստական ոճի թատրոն։ Պատմական աղբյուրների համաձայն այստեղ ելույթ է ունեցել ողբերգակ-կատակերգակ Յազոնի գլխավորությամբ մի թատերախումբ, իսկ մ.թ.ա. 53թ. բեմադրվել է Եվրիպիդեսի «Բաքոսուհիներ» ողբերգությունը։
Հետագա դարերում Հայաստանում գործող ինքնատիպ ժողովրդական թատրոնների մասին վկայություններ կան հայ պատմիչների երկերում, իսկ մանրանկարչական որոշ ձեռագրերում պահպանված են դիմակավոր դերասանների պատկերներ:
301 թվականին քրիստոնեությունը որպես պետական կրոն ընդունելուց հետո նկատվել է եկեղեցու հակազդեցությունը թատերական արվեստի վրա։
Հայկական նոր թատրոնը առաջացել է 17-18-րդ դարերում։
Առաջին արհեստավարժ թատերական կազմակերպությունը Հայաստանում 1846 թ. ստեղծված «Արամյան թատրոնն» էր, որից հետո որպես նոր տիպի դրամատիկական թատրոն Կ.Պոլսում 1861 թ. կազմակերպվում է «Արևելյան թատրոնը», իսկ 1863 թ. Թիֆլիսում՝ «Հայոց թատրոնը»:
Թիֆլիսում 1824 թ. սկսած հայկական Ներսիսյան դպրոցում ներկայացումներ էին բեմադրվում հայերեն լեզվով, իսկ հետագայում այդ ներկայացումները ցուցադրվեցին նաև քաղաքի այլ բեմերում։ Եվ արդեն 1856 թվականին ստեղծվում է պրոֆեսիոնալ հայկական թատրոն՝ պրոֆեսիոնալ թատերախմբով, որը գլխավորում էր Գևորգ Չմշկյանը։ Նրա ղեկավարությամբ թատրոնում մեծացել է դերասանների առաջին սերունդը՝ Մ. Ամրիկյան, Ա. Սուքիասյան, Ամիրան Մանդինյան, Ս. Մատինյան, Կ. Արամյան, Գեդեոն Միրաղյան, Ս. Շահինյան, Սաթենիկ և այլք։ Այդ ժամանակաշրջանում թատրոնի հետ համագործակցել են դրամատուրգներ Ն. Ալադադյանը, Նիկողայոս Պուղինյանը, Մ. Տեր-գրիգորյանը և իհարկե հայկական ռեալական դրամատուրգիայի հիմնադիր Գաբրիել Սունդուկյանը։ Թիֆլիսը ոչ միայն թբիլիսյան հայ դերասանների թատերական կենտրոններ, այն նաև խթանում էր հայ տաղանդավոր դերասանների ի հայտ գալուն, այնպիսիք, ինչպիսիք էին Պետրոս Ադամյանը, Սիրանույշը, Ազնիվ Հրաչյան, Դ. Տուրյանը և շատ ուրիշներ։
1905-1907 թվականներին հայկական թատրոնը զգալի վերելք է ապրել։ 1910-ական թվականներին հայտնվում են նոր դերասաններ, ովքեր դառնում են բեմի վարպետներ՝ Հասմիկ, Իսահակ Ալիխանյան, Պետրոս Ադամյան, Օլգա Գուլազյան, Քնարիկ, Միքայել Մանվելյան, Արշակ Մամիկոնյան, ավելի ուշ՝ Արուս Ոսկանյան, Վահրամ Փափազյան, Հովհաննես Զարիֆյան, նոր դրամատուրգ՝ Լևոն Մանվելյանը։
Ամենախորը ճգնաժամը թատրոնն ապրել է 1918-1920թթ։
Երկուհազարամյա հայ թատրոնի պատմության մեջ խորհրդային տարիները առանձնացել են բեղմնավոր գործունեությամբ։ Հայաստանի տարածքում առաջին պետական թատրոնը, որը հետագայում Գաբրիել Սունդուկյանի անունով է կոչվել, 1922թ. հունվարին բացել է իր վարագույրը՝ Սունդուկյանի անմահ «Պեպոն» հռչակելով ծննդյան վկայագիր և ծրագրային արժեք:
Նախորդող հրապարակումներ՝
«Արտավազդ-2015». Պայքար՝ «Լավագույն»-ի համար
Լավ թատրոն ունենք. Հակոբ Ղազանչյան
Լրահոս
Տեսանյութեր
«Հավերժի ճամփորդներ». Զոհված տղաների պատմություններն ու երազանքները՝ առցանց ցուցադրությամբ
