Ձեր վստահելի աղբյուրը

Թալիշական մշակութային հիմնադրամի ղեկավար Նովրուզալի Մամեդովի իրավունքների պաշտպանության կոմիտեն այսօր հայտարարություն է տարածել, որ վերջինիս առողջական վիճակը խիստ ծանր է: Երեք օր առաջ 68-ամյա ծագումով թալիշ գիտնական, հասարակական գործիչը գտնվում է Ադրբեջանի արդարադատության նախարարության քրեակատարողական ծառայության հիվանդանոցում:

«Նրա վիճակը ծայրահեղ վատացել է, նրան տեղավորել են տարրական պայմաններ (առանց մահճակալի ու հակասանիտարական վիճակով) չունեցող հիվանդասենյակ : Նրան ոչ մի բուժօգնություն չեն տրամադրում»,-ըստ «Թուրան» գործակալության, ասված է գիտնականի իրավունքները պաշտպանող խմբի հայտարարության մեջ:

Այս փաստը, և ընդհանրապես, Նովրուզալի Մամեդովի հետ տեղի ունեցածը լավագույնս ապացուցում են Ադրբեջանի իշխանությունների իրական դիմագիծը` հատկապես ազգային փոքրամասնությունների նկատմամբ վարած քաղաքականության առումով: Հուսով ենք, Ղարաբաղյան կարգավորման վերաբերյալ վերամբարձ հայտարարություններով հանդես եկող որոշ օտարերկրացի պաշտոնյաներ ու գործիչներն անհրաժեշտ հետևություններ կանեն ստորև ներկայացվելիքից:

Նովրուզալի Մամեդովն, ինչպես նշեցինք, ազգությամբ թալիշ է, բանասիրական գիտությունների թեկնածու: Աշխատակցել է Ադրբեջանի գիտությունների ազգային ակադեմիայի Լեզվագիտության ինստիտուտին: Նա եղել է Ադրբեջանի միակ թալիշագետ-բարբառագետը:

2001 թվականից Նովրուզալի Մամեդովը հանդիսանում է «Թոլիշի սյադո» («Թալիշի ձայն») թերթի գլխավոր խմբագիրը: Ըստ որում` նա թալիշ հասարակական գործիչների շրջանում առանձնացել է հայացքների մեղմությամբ և Բաքվի նկատմամբ լոյալ դիրք է գրավել: Այս իրողությունը հատկապես ընդգծվեց 2005 թվականին, երբ Նովրուզալի Մամեդովը հրաժարվեց մասնակցել Երևանում կազմակերպված թալիշագիտական կոնֆերանսին` հայտարարելով. «Մենք Ադրբեջանի քաղաքացիներ ենք և ծառայում ենք ադրբեջանական պետությանը»:

Դժվար է ասել, թե ադրբեջանական պետությանը մատուցած ի՞նչ ծառայություններով է աչքի ընկել Նովրուզալի Մամեդովը (համենայնդեպս ազգայնական տրամադրված թալիշները նրան մեղադրում են «Բաքվի մարդը» լինելու և թալիշերենն ու ադրբեջաներենը փոխկապակցելու փորձի մեջ), բայց դա Ադրբեջանի իշխանությունների կողմից չգնահատվեց:

2007 թվականի փետրվարի 2-ին Մամեդովը «զրուցելու» նպատակով հրավիրվում է Ադրբեջանի ազգային անվտանգության նախարարություն, մեկ օր ենթարկվում ծեծի: Պատճառը Մամեդովի մասնակցությունն էր 2004 թվականին Իրանում կազմակերված գիտական մի կոնֆերանսի: Հաջորդ օրը գիտնականին բաց են թողնում, բայց հենց նույն օրն էլ նրան են մոտենում քաղաքացիական հագուստով իրավապահները, վեճի բռնվում հետը և «ոստիկանության աշխատակիցների օրինական պահանջներին չենթարկվելու» մեղադրանքով 15 օրով կալանավորում են:

Իր նկատմամբ ֆիզիկական ու հոգեբանական ճնշումներին Նովրուզալի Մամեդովը տեղի չի տալիս, սակայն ԱԱԾ մեկուսարանում կալանքի ժամանակ շրջանառության մեջ է դրվում նրա ղեկավարած թերթի պատասխանատու քարտուղար Էլման Գուլիևի խոստովանական ցուցմունքն առ այն, որ իրենք երկուսով Իրանի օգտին հետախուզական աշխատանքներ են կատարել: Արդյունքում Մամեդովին «Իրանի թշնամական գործունեությանն աջակցելու միջոցով հայրենիքին դավաճանելու» մեղադրանք է առաջադրվում:

Իսկ հիմա` ուշադրություն: Ներկայացնում ենք այն դրվագները և գործողությունները, որոնց համար, ըստ պաշտոնական մեղադրանքի, հետագայում Նովրուզալի Մամեդովը պետք է 10 տարվա ազատազրկման դատապարտվեր.
• Իրանի հատուկ ծառայություններին տեղեկատվության փոխանցում Ադրբեջանի քաղաքացիների մասին,
• Դիմում միջազգային կազմակերպություններին (ՄԱԿ, ԵԱՀԿ և այլն) ազգային փոքրամասնությունների իրավունքների ոտնահարման խախտումների առիթով, Ադրբեջանի բացասական իմիջի ձևավորում,
• Սպորտի քարոզչության քողի տակ` թալիշական ազգային արժեքների քարոզում,
• Դիմում Հանրային հեռուստընկերությանը թալիշերենով ծրագրեր բացելու նպատակով,
• Արդարադատության նախարարությունում Թալիշական մշակութային կենտրոնի և «Թալիշի ձայն» թերթի գրանցում,
• Թալիշներին աշխատանքի տեղավորում` օրենսդիր և գործադիր մարմիններում` նրանց հետագայում օգտագործելու նպատակով,
• Թալիշների կոմպակտ բնակության վայրում հավաքված տեղեկությունների հիման վրա գիտական աշխատությունների հրապարակում, օտարերկրյա հետազոտողների հետ համագործակցություն,
•  հրապարակումներ թերթում, որտեղ առկա է պնդում, թե պարսիկ գրող Նիզամին ու արաբների դեմ ապստամբած Բաբեկը ծագումով թալիշներ են (Ադրբեջանում երկու գործիչներն էլ պաշտոնապես համարվում են ադրբեջանցիներ),
• Թալիշական լեզվի և մշակույթի քարոզչություն,
• Պնդում այն մասին, թե թյուրքական ցեղերը ժամանակակից Ադրբեջանի տարածքում առաջին անգամ հայտնվել են մեր թվարկության 3-րդ դարում:

Ահա այս «հանցանքների» համար ադրբեջանական պետական մեղադրողը պահանջել է 12 տարով ազատազրկել Նովրուզալի Մամեդովին: Հասկանալի է, որ դատական պրոցեսը փակ ռեժիմով է եղել (չնայած Մամեդովը պահանջել է հրապարակային դատ), և դատավորը բավարարել է մեղադրողի պահանջը` միայն թե` 12 տարին  դարձնելով 10: Ասում են` դատարանում Նովրուզալի Մամեդովը հայտարարել է. «Ես փայլուն հասկանում եմ, որ ինձ դատում են իմ էթնիկ ծագման համար, այն բանի համար, որ ես թալիշ եմ: Ես հպարտ եմ, որ պատկանում եմ այդ ժողովրդին, և պահանջում եմ դատախազից ցմահ ազատազրկում, տասներկու տարին այդ «հանցանքի» համար քիչ է»:

Ավելորդ է ասել, որ Ադրբեջանի ու միջազգային բազմաթիվ իրավապաշտպաններ Մամեդովին ճանաչել են քաղբանտարկյալ, իսկ ԵԽ Մարդու իրավունքների գլխավոր հանձնակատար Թոմաս Համմարբերգն անձամբ է դժգոհություն հայտնել ադրբեջանական արդարադատության վճռի կապակցությամբ: Պարզ է, որ այս դատապարտումները ոչ մի կերպ չեն ազդելու ոչ Մամեդովի նկատմամբ կայացված դատավճռի, և ոչ էլ հատկապես` թալիշների ու Ադրբեջանի մյուս փոքրամասնությունների իրավունքների պաշտպանության վրա:

Ի դեպ, մեկ հետաքրքիր փաստ ևս: Նովրուզալի Մամեդովի դատավարության ժամանակ ադրբեջանական պետությունը ցույց տվեց, թե ինչպես պետք է գլխատել էթնիկ փոքրամասնություններին: Մամեդովի գործի նախաքննության փուլում ինքնախոստովանական ցուցմունքներ կորզելու նպատակով ադրբեջանական հատուկ ծառայությունները մի քանի անգամ պատանդ են վերցրել ու բռնաճնշումների ենթարկել նրա երկու որդիներին` Էմիլին ու Քյամրանին: Այս ամենի արդյունքում Քյամրանը 2007 թվականի սեպտեմբերի 8-ին մահանում է` սրտի կաթվածից: Իսկ Էմիլը, ով թալիշական աղբյուրների համաձայն հոգեկան խնդիրներ ուներ, եղբոր մահվանից հետո` մինչև հոր նկատմամբ դատավճռի արձակումը, մնում է ձերբակալված: Դրանից հետո դատապարտվում մեկ տարվա պայմանական ազատազրկման ու ազատ արձակվում:

Փաստորեն Իլհամ Ալիևը հետևում է հոր խրատներին: Հիշեցնենք, որ ժամանակին թալիշական շարժման առաջնորդ Ալիքրամ Գումբատովին հետապնդելիս, ադրբեջանական հատուկ ծառայությունները ձերբակալել ու բռնությունների էին ենթարկել նրա ընտանիքի գրեթե բոլոր անդամներին, այդ թվում նաև` 12-ամյա որդուն: Այդ կապակցությամբ Հեյդար Ալիևը հեռուստացուցով հրապարակավ հայտարարել էր, որ «Գումբատովների ողջ ցեղը պետք է վերացնել»: