Իրան-Ադրբեջան. համագործակցություն, թե՞ առճակատում
Վերջին ամիսներին համեմատաբար առավել շատ է խոսվում Իրանի և Ադրբեջանի միջև առկա քաղաքական լարված հարաբերությունների մասին, որը կարելի է դիտարկել տարածաշրջանային զարգացումների, ինչպես նաև ԻԻՀ միջուկային ծրագրերի շրջանակներում այդ երկրի նկատմամբ կիրառվող պատժամիջոցների պրիզմայով:
Վերոհիշյալ երկու երկրների միջև լարվածության խորացման ապացույցներներից են պետական մակարդակով միմյանց հասցեին հնչեցրած մեղադրանքներն ու քննադատությունները: Իրանական կողմի մեղադրանքներից կարելի է պարզորոշ նշմարել դրանց ենթատեքստը, որը դուրս է բերում իրանա-ադրբեջանական հակասությունները երկու երկրների փոխհարաբերությունների շրջանակներից՝ հաղորդելով դրանց առավել ընդարձակ նշանակություն: Խոսքը վերաբերում է իրանական կողմի այն մեղադրանքներին, ըստ որոնց՝ Ադրբեջանի հանրապետությունը մասնակցություն է ցուցաբերում Իրանի միջուկային ծրագրերի ոլորտում աշխատող մասնագետների դեմ կազմակերպված ահաբեկչական գործողություններին, և այն, որ ադրբեջանական իշխանությունները քաղաքական հետապնդման են ենթարկում Ադրբեջանում Իրանի քաղաքացիներին: Հետևաբար Ադրբեջանի պաշտպանության նախարար Սաֆար Աբիևի՝ ս.թ. մարտի 13-ին Թեհրանում իր իրանցի գործընկերների հետ հանդիպման ժամանակ հնչեցրած այն հայտարարությունը, որ «փոքրիկ Ադրբեջանը չի կարող դուրս գալ մեծ Իրանի դեմ»,(http://farsnews.com/newstext.php?nn=13901222001322) կարող է միայն հաստատել այն կասկածները, որ իրանա-ադրբեջանական հակասությունները դուրս են գալիս այդ երկրների փոխհարաբերությունների շրջանակներից:
Ադրբեջանը հայտարարում է, թե իր տարածքը երբեք չի օգտագործվի Իրանի դեմ ռազմական գրոհներ իրականացնելու համար: Լիովին անտրամաբանական կլիներ, եթե հայտարարվեր հակառակը, հատկապես այն դեպքում, երբ ներկա փուլում Իրանին ռազմական հարվածներ հասցնելու խնդիրը միջազգային հարթակներում դեռևս օրակարգային առաջնահերթություն չէ: Իսկ այն չափով, որքան պահանջում են ներկա գործընթացները, Ադրբեջանն ունի «բավարար» մասնակցություն հակաիրանական գործողություններին, որը գիտակցում են նաև իրանական իշխանությունները:
Իրանը մշտապես աչալրջորեն հետևել է ադրբեջանա-իսրայելական ռազմական համագործակցության ընթացքին, որը նույնպես չի զարգանում Իսլամական հանրապետության օգտին: Ս.թ. փետրվարի վերջերին հայտնի դարձավ, որ Ադրբեջանը պատրաստվում է Իսրայելից գնել անօդաչու թռչող սարքեր, ՀՕՊ և ՀՀՊ համակարգեր՝ 1,6 մլրդ դոլար արժողությամբ: Այն հանգամանքը, որ Իսրայելի և Ադրբեջանի միջև նման պայմանագիր է ստորագրվում հենց այն ժամանակահատվածում, երբ մոտ ապագայում Իրանի նկատմամբ կիրառվող տնտեսական պատժամիջոցները կարող են «անարդյունավետ» գտնվել և օրակարգ մտնել ռազմական հարվածների տարբերակը, իրանական իշխանությունների համար լուրջ մտահոգության պատճառ է դառնում: Իրանի իշխանություններին խորհելու տեղիք է տալիս նաև այն, որ ՀՕՊ և ՀՀՊ համակարգերը հարձակվողական զինատեսակներ չեն և ինչպես ենթադրվում է, կարող են ունենալ Իրանից արձակված հրթիռները չեզոքացնելու նպատակ: Հայաստանի և Արցախի գործոնը տվյալ պարագայում հայտնվում է երկրորդական պլանում, քանի որ Ադրբեջանը ԼՂ հարցում նախևառաջ խնդիր ունի ավելացնելու իր հարձակվողական ներուժը, այլ ոչ պաշտպանականը:
Ադրբեջանական կողմը ժամանակ առ ժամանակ «համոզիչ» հայտարարություններ է հնչեցնում առ այն, որ Թուրքիան կարող է արդյունավետ միջնորդություն իրականացնել իրանա-ադրբեջանական հակասությունների հաղթահարման ուղղությամբ, սակայն հարց է, թե որքան հեռուն կարող է գնալ Թուրքիայի միջնորդական առաքելությունը փոխադարձ վստահության բացակայության պայմաններում և ինչ աստիճան պատրաստակամություն կարող են դրսևորել իրանական իշխանությունները ՆԱՏՕ-ի և Իսրայելի ռազմական բաղադրիչներից օգտվող Թուրքիայի և Ադրբեջանի հետ համագործակցության հարցում:
Վերոհիշյալ հակասությունների հաղթահարման հերթական փորձերից էր նաև ս.թ. փետրվարին Իրանի, Ադրբեջանի և Թուրքիայի արտաքին գործերի նախարարների նախիջևանյան հանդիպումը: Առաջին հայացքից տնտեսական համագործակցության խորացման վերաբերյալ ձեռքբերված պայմանավորվածությունը նախարարների միջև կարող է շփոթության մատնել յուրաքանչյուրի, սակայն զարգացումների խորքային ուսումնասիրությունը բացահայտում է հնչեցրած հայտարարությունների և իրական գործընթացների հակասականությունը. Թուրքիան և Ադրբեջանը Բաքու-Թբիլիսի-Էրզրում գազատարի և Բաքու-Թբիլիսի-Կարս երկաթգծի շահագործմամբ իրականում փորձում են լուծել իրենց էներգետիկ անվտանգության և հաղորդակցական ուղիների խնդիրներն՝ առանց Իրանի մասնակցության, դուրս մղել վերջինիս նախիջևանյան շուկայից, հնարավորինս նվազեցնել Իրանի ազդեցությունն Ադրբեջանի նկատմամբ: Ինչ վերաբերում է Բաքու-Թբիլիսի-Կարս և Նախիջևան-Ջուլֆա-Թավրիզ երկաթգծերի միավորման վերաբերյալ նախիջևանյան պայմանավորվածությանը, ապա այն, նույնիսկ իրագործվելու դեպքում, այլևս չի կարող ունենալ ԻԻՀ համար ռազմավարական նշանակություն, քանի որ դրա հետ մեկտեղ կգործի նաև Ադրբեջանը Թուրքիային կապող հյուսիսային գիծը: Ըստ այդմ՝ պետք է նշել, որ համատեղ քննարկմամբ հաստատված «Նախիջևանյան հայտարարության» տեսակարար կշիռն ապագայի համար բավական ցածր է՝ հաշվի առնելով Իրանի, Ադրբեջանի և Թուրքիայի միջև առկա խորքային խնդիրները:
Ինչպես ենթադրվում է, Թուրքիան և Ադրբեջանն Իրանի հետ համագործակցության խորացման վերաբերյալ պարբերաբար հնչեցրած հայտարարություններով և եռակողմ հանդիպումներով պարզապես փորձում են ժամանակ շահել և նախքան Իրանի դեմ կիրառվող պատժամիջոցների համապատասխան աստիճանը հնարավորինս խուսափել Թեհրանի հետ հակամարտող պետությունների կեցվածք որդեգրելուց:
Պատահական չէ, որ ս.թ. մարտի 18-ին, Իրանի ԱԳՆ-ն, իր դժգոհությունն արտահայտելով Թեհրանում Ադրբեջանի դեսպան Ջավանշիր Ախունդովին` կապված 22 ադրբեջանցի քաղաքացիների ձերբակալության հետ, ընդգծել է, որ Բաքվի գործողությունները հակասում են Ադրբեջանի, Իրանի, Թուրքիայի ԱԳ նախարարների միջև ստորագրված համաձայնագրերին: Հիշեցնենք, որ Ադրբեջանի ազգային անվտանգության ծառայությունը ձերբակալել էր Ադրբեջանի 22 քաղաքացիների՝ Իրանի Իսլամական հեղափոխության պահապանների կորպուսի հետ համագործակցելու մեղադրանքով: Ինչպես հաղորդել էին ադրբեջանական ԶԼՄ-ները, ԻՀՊԿ-ի հրամանով ադրբեջանցիները պետք է ահաբեկչական գործողություններ իրականացնեին ԱՄՆ-ի և Իսրայելի դեսպանատների և դրանց աշխատակիցների դեմ:
Լրահոս
Տեսանյութեր
Բագրատ Սրբազան. Ուրախ եմ, որ իմ կոչով դուրս են եկել փողոց ոստիկանները
