Ձեր վստահելի աղբյուրը

Panorama.am-ը ներկայացնում է հարցազրույց Կալիֆորնիայի պետական համալսարանի հայագիտության բաժնի նախկին ղեկավար Տիգրան Կույումջյանի հետ: Դոկտոր Կույումջյանը հայտնում է իր կարծիքը հայկական պահանջատիրության, Հայաստանի ու Թուրքիայի վարած քաղաքականության, ինչպես նաև հայագիտության ներկայիս խնդիրների շուրջ:

-Դոկտոր Կույումջյան, Հայոց ցեղասպանության վերաբերյալ Ձեր հոդվածներում  Դուք գրում եք, որ Հայաստանի Հանրապետությունը և հայոց եկեղեցին պետք է իրավական հարթության մեջ բարձրացնեն Թուրքիայից փոխհատուցումներ ստանալու հարցը, ինչը մասնավորապես վերաբերում է հայկական հուշարձաններին և ունեցվածքին: Ձեր կարծիքով ո՞րն է այս հարցին հետամուտ լինելու լավագույն ռազմավարությունը:
-Այս հարցին ես մանրամասն անդրադառնալու եմ Փարիզում 2015թ.-ի մարտին տեղի ունենալիք կոնֆերանսի ժամանակ: Թեև հարցը բազմաշետր է, լավագույն ռազմավարությունը գործողությունների համակարգումն է ՀՀ կառավարության և սփյուռքի միջև, ինչպես նաև հայ եկեղեցու հետ, երբ խոսքը գնում է եկեղեցական գույքի մասին: Այս աշխատանքի համակարգումը պետք է կատարվի մի քանի փուլերով. պետք է ի մի բերվեն ունեցվածքին վերաբերող փաստագրական նյութերը և պետք է այս գործի մեջ ներգրավվեն համապատասխան ոլորտի փորձագետներ (լրագրողներ, իրավաբաններ, միջազգային հարաբերությունների մասնագետներ և այլոք):

-Ինչպե՞ս եք գնահատում Հայոց ցեղասպանության 100-ամյակի նախաշեմին վարվող ՀՀ իշխանություների քաղաքականությունը (մասնավորապես այն, որ ՀՀ նախագահը Թուրքիայի նախագահին հրավիրել է Հայաստան 2015թ.-ին՝ մասնակցելու ցեղասպանության 100 ամյակի արարողություններին):
-Նախագահ Սարգսյանի կողմից Թուրքիայի նախագահին Հայաստան հրավիրելը Ցեղասպանության հիշատակման առիթով, կարծում եմ, ճնշում է գործադրում Թուրքիայի իշխանությունների վրա: Եթե Թուրքիան ընդունի հրավերը, ապա դա ինքնաբերաբար կնշանակի Ցեղասպանության փաստի ընդունում, իսկ եթե Թուրքիան մերժի հրավերը, դա միջազգային հանրության առջև կդիտվի որպես կոպիտ մի քայլ, այն պարագայում, երբ Էրդողանը փորձում է դրական քայլ անել հայերին ուղղած իր ցավակցությունով: 

-Ինչպես եք Դուք գնահատում Ցեղասպանության հարյուրամյակի համատեքստում Հայաստանի հանդեպ վարած Թուրքիայի քաղաքականությունը (օրինակ Էրդողանի ցավակցական ուղերձը): Դուք կարծում եք, որ Թուրքիայում որոշակի փոփոխություննե՞ր են տեղի ունենում այս հարցի շուրջ, թե՞ Թուրքիան պարզապես հերթական անգամ քարոզչական հնարք է կիրառում:
-Թուրքիայի վարչապետի հայտարարությունը, ինչ շահադիտական նպատակ էլ որ այն հետապնդեր, անկանխատեսելի իրադարձություն էր: Այսպիսի իրադարձությունների իրական գնահատականը կարելի կլինի տալ միայն հետո: Հիշենք, որ ամերիկացիների հովանավորությամբ Ժնևում կայացած «թուրք-հայկական համաձայնեցման հանձնաժողովը» (TARC) այդպես էլ ոչ մի արդյունքի չհասավ, միայն ստեղծեց այնպիսի տպավորություն, թե իբր Թուրքիան խելամիտ կերպով է վարվում:

Ինչ վերաբերում է Թուրքիայի ներսում տեղի ունեցող փոփոխություններին, այո, ես կարծում եմ, որ Հրանտ Դինքի սպանությունից հետո 1915թ.-ի դեպքերի մասին իրազեկությունը արագորեն մեծանում է Թուրքիայում, հատկապես երիտասարդ մտավորականների շրջանում:

Սակայն չպետք է մոռանալ, որ Թուրքիան իրենից ներկայացնում է շատ կարևոր առևտրային շուկա և որ Թուրքիայի տնտեսությունը շարունակում է զարգանալ: Մեր կողմից ճիշտ չէր լինի իրատես, կամ ավելի ճիշտ՝ ցինիկ չլինել խոշոր կորպորացիաների անբարո կեցվածքի հանդեպ, որոնք իրականում թքած ունեն իրենց իսկ երկրի քաղաքացիների ժողովրդավարական իրավունքների վրա, էլ չխոսելով ուրիշ երկրների քաղաքացիների մասին: Շատ երկրների առաջնորդներ, ինչպես նաև խոշոր կորպորացիաների ղեկավարներ կատարելապես զուրկ են բարոյական նկատառումներից, երբ խոսքը գնում է բռնապետական երկրներում բիզնես անելու մասին: Շատ միամիտ կլիներ ենթադրել, որ մեծ տերությունները, ներառյալ արևմտյան ժողովրդավար երկրները երբևէ կրող են որևէ բան գերադասել իրենց սեփական շահերից:

Դրա հետ մեկտեղ պետք է նաև արձանագրել, որ Թուրքիայում ցեղասպանության հարցի շուրջ փոփոխություն այնուամենայնիվ տեղի է ունենում և այդ գործընթացը կշարունակվի գրեթե բացառապես Թուրքիայի ներսից, քանի որ թուրքերն իրենք են այն առաջ տանում: Նրանց հետ պետք է համագործակցել և աշխատել թե° անհատական, և թե° հավաքական մակարդակում:

-Դոկտոր Կույումջյան, Դուք երկար տարիներ եղել եք Ֆրեզնոյի համալսարանի հայագիտական ամբիոնի ղեկավարը: Դուք նաև հեղինակել եք «Արցախ, հայկական ավանդույթների և արվեստի պարտեզ» գիրքը (2012): Ընդհանրապես որքանո՞վ են Հայաստանի առջև ծառացած այսօրվա խնդիրները, ինչպիսին է օրինակ Լեռնային Ղարաբաղի հարցը, գտնվում հայագիտական ամբիոնների օրակարգում:
-Այո, ես, պրոֆեսոր Կլոդ Մութաֆյանի հետ միասին, խմբագրել եմ Արցախի արվեստների մասին երկլեզու մի հատոր (անգլերեն և ֆրանսերեն), որը սակայն Ֆրանսիայից դուրս քիչ է շրջանառվել և չի տարածվել Հայաստանում կամ ԱՄՆ-ում: Հուսով եմ երկրորդ տպագրությունն ավելի լայն տարածում կունենա, քանի որ Պատրիկ Տոնապետյանի, Կլոդ Մութաֆյանի, Ֆրանսուա Ջինջյանի, Ջորջ Բուրնությանի, Կլոդ Մութաֆյանի և իմ հոդվածները ամենաբարձր ակադեմիական մակարդակն ունեն և միևնույն ժամանակ գրված են ընթերցողի համար շատ մատչելի լեզվով:

Քանի որ ներկայումս ես այլևս չեմ հանդիսանում Ֆրեզնոյի հայագիտական ամբիոնի ղեկավարը, չեմ կարող մեկնաբանություն տալ հայագիտական ամբիոններում ուսումնասիրվող ժամանակակից հարցերի վերաբերյալ: Կարող եմ ասել, սակայն, որ Ֆրեզնոյի հայագիտական ամբիոնում պարբերաբար հանրային դասախոսություններ են լինում Հայաստանին, սփյուռքին և Թուրքիային առնչվող արդիական թեմաների շուրջ, որոնց հրավիրվում են լուրջ փորձագետներ ու գործիչներ: Մենք նաև հիմնադրել ենք Հենրի Կազան պրոֆեսորական ծրագիրը ժամանակակից հայերենի և ցեղասպանության ուսումնասիրմամբ զբաղվող առաջատար գիտնականների համար: Այս ծրագրով համալսարանը մի կիսամյակով հրավիրում է մեկ գիտնական ցեղասպանության թեմայի ասպեկտներից մեկի շուրջ մի առարկա դասավանդելու համար:

Ընդհանուր առմամբ հայագիտական ամբիոնների ուսումնական ծրագիրը կենտրոնացած է հայոց պատմության, հայոց լեզվի, գրականության և երբեմն հայ արվեստի շուրջ: Միայն այն ամբիոնները, որոնք մասնագիտանում են Հայաստանի ժամանակակից պատմության մեջ (օրինակ Լոս Անջելեսի կալիֆորնյան համալսարանի (UCLA), Բերկլիի, Բոստոնի, Միչիգանի համալսարանների հայագիտական ամբիոնները) ավելի հավանական է, որ առաջարկեն ժամանակակից խնդիրների շուրջ առարկաներ: Սակայն ընդհանուր առմամբ ժամանակակից հայագիտությունը և ԱՄՆ-ում, և Եվրոպայում, Ցեղասպանության թեմայի վրա է դնում հիմնական շեշտը և ավելի քիչ ուշադրություն է դարձնում ժամանակակից աշխարհաքաղաքական ուսումնասիրություններին:

Հարցազրույցը վարեց Նվարդ Չալիկյանը


Նախորդող հրապարակումներ`

Խաչիկ Տեր-Ղուկասյան. «Մենք պետք է ցեղասպանության ճանաչման գործընթացից անցնենք փոխհատուցման համար պայքարի»

Թաներ Ակչամ. Թուրքիան ձգտում է նվազեցնել ճնշումները և որքան հնարավոր է քիչ զիջումների գնալ