ԱՄՆ դեսպան. Մորգենթաուի խոսքերն ու արարքները որպես օրինակ են ծառայում ամերիկյան դիվանագետների համար (Տեսանյութ)
«Մի անգամ Թալեաթը խնդրեց անհավատալին: Ամերիկյան ապահովագրողները՝ «Նյու Յորք Լայֆ Ինշուրընս» ընկերությունը և «Էքվիթեբլ լայֆ»-ը երկար տարիներ նշանակալի աշխատանք էին կատարել Թուրքիայում ապրող հայերի շրջանում: Մարդիկ ապահովագրում էին իրենց կյանքը: «Ես հույս ունեմ,- հայտարարեց Թալեաթը, -որ դուք չեք հրաժարվի մի բան խնդրել ամերիկյան ապահովագրողներին. Մեզ պետք է ապահովագրված հայերի ամբողջական ցուցակը: Այսօր նրանք մահացած են, բոլորը, քիչ բացառություններով, ժառանգներ չունեն: Այդ գումարների տերը հիմա պետությունն է: Դուք նման ծառայություն կմատուցե՞ք»: Սա Օսմանյան կայսրությունում ԱՄՆ դեսպան Հենրի Մորգենթաուի (26 ապրիլի 1856թ. – 26 նոյեմբերի 1946 թ.) գրառումներից մեկն է:
«Մարդ, ով կարելի է ասել, տիպար էր՝ բարոյականության, մարդկայնության, մարդու իրավունքների համար անխոնջ պայքարողի: Նա գտնվելով Օսմանյան կայսրություն ճիշտ այն ժամանակ, երբ տեղի էր ունենում Առաջին աշխարհամարտը, և Օսմանյան կայսրությունը սկսել էր հայերի ցեղասպանությունը, նա հանդես չեկավ լոկ որպես չեզոք երկրի դեսպան: Սա ամենակարևոր ձևակերպումներից մեկն է, որով կարող ենք բնորոշել Մորգենթաուին»,-Ցեղասպանության թանգարանում Մորգենթաուի ծննդյան հիշատակի միջոցառման ժամանակ նրան այսպես ներկայացրեց Հայոց Ցեղասպանության ինստիտուտ-թանգարանի տնօրեն Հայկ Դեմոյանը:
Միջոցառմանը ներկա Հայաստանում ԱՄՆ դեսպան Ռիչարդ Մ. Միլսն իր ելույթում նախ շնորհակալություն հայտնեց թանգարան-ինստիտուտի աշխատակազմին ապրիլքսանչորսկյան միջոցառումների համար, ասաց, որ իր համար պատիվ էր ամերիկյան նախագահական պատվիրակության կազմում ընդգրկված լինելը:
Անդրադառնալով օրվա թեմային, դեսպանն ասաց. «Մեծ պատիվ է ինձ համար այսօր հանդես գալ Մորգենթաուի ընտանիքի անդամների ներկայությամբ: Անչափ ուրախ եմ, որ նրանք կարողացել են այսօր լինել Հայաստանում ու մասնակցել միջոցառմանը: Ես գիտեմ, որ նրա թոռը, ծոռնուհին ներգրաված են եղել հայ-ամերիկյան հարաբերությունների բարելավման աշխատանքներում և շարունակում են այն գործը, որ Մորգենթաուն էր սկսել: Ինչպես ուրբաթ օրը նախագահ Օբաման իր ելույթում նշեց, դեսպան Մորգենթուն հենց այն մարդն էր, ով հնչեցրեց ահազանգը: Նա այս մասին տեղյակ պահեց վաշինգտոնյան գործընկերներին ու առճակատման դուրս եկավ օսմանյան առաջնորդների հետ: Նրա խոսքերն ու արարքները որպես օրինակ են ծառայում ամերիկյան դիվանագետների համար»:
Մորգենթաուի թոռն իր ելույթում հիշեց Ֆրանսիայի նախագահի ու Հռոմի պապի խոսքերը՝ Հայոց Ցեղասպանության ճանաչումը միայն Հայաստանի ու Թուրքիայի խնդիրը չէ:
«Այս խոսքերը վաղուց ասել է Հենրի Մորգենթաուն: Մենք խոսում ենք սուպեր հերոսների մասին, բայց մոռանում ենք մեր կողքին գտնվող շարքային հերոսների մասին: Իրականությունը բաց աչքերով տեսնելն ու իրականության մասին բարձրաձայնելն արդեն հերոսություն է»,-ասաց նա:
Ամերիկացի դիվանագետ, քաղաքական գործիչ, իրավաբան: Ծնվել է Գերմանիայի Մանհայմ քաղաքում, գերմանացու և հրեայի ընտանիքում: 1866-ին ընտանիքի հետ տեղափոխվել է ԱՄՆ՝ Նյու Յորք: Կրթություն է ստացել Կոլումբիայի իրավունքի դպրոցում: Լինելով Դեմոկրատական կուսակցության ակտիվ գործիչ և ԱՄՆ Նախագահ Վուդրո Վիլսոնի քաղաքական թիմակիցը՝ 1913-ին Հենրի Մորգենթաուն նշանակվել է Օսմանյան կայսրությունում ԱՄՆ դեսպան: Կոստանդնուպոլսում Մորգենթաուն կապեր է հաստատել երիտթուրք պարագլուխների հետ, և բազմիցս միջնորդել է հայերի կոտորածները կանխելու հարցում: Օրեցօր Կոստանդնուպոլսում ԱՄՆ դեսպանատունը հեղեղվել է Օսմանյան կայսրության արևելյան շրջաններում գործող ԱՄՆ հյուպատոսների զեկույցներով, որտեղ նրան հաղորդում էին թուրքական վայրագությունների մասին: Մորգենթաուն պարբերաբար ԱՄՆ Պետքարտուղարություն է ուղարկել հայերի կոտորածների նկարագրություններով հեռագրեր, որոնցից մեկում թուրքական իշխանությունների կողմից իրականացվող հայերի զանգվածային կոտորածները որակել է որպես ռասայական բնաջնջման քաղաքականություն: 1916-ին Հ. Մորգենթաուն դադարեցրել է դիվանագիտական առաքելությունը, սակայն շարունակել իր հայանպաստ գործունեությունը: Դեռևս 1915 թվականին նրա անմիջական ջանքերով ու նախաձեռնությամբ ստեղծվել է Մերձավոր Արևելքի կարիքավորներին մարդասիրական օգնություն տրամադրող Հայ-սիրիական նպաստամատույցի ամերիկյան կոմիտեն, որը հետագայում վերանվանվել է «Մերձավոր Արևելքի ամերիկյան նպաստամատույց»: 1918 թ. Մորգենթաուն հրատարակել է «Դեսպան Մորգենթաուի պատմությունը» հուշագրությունը Օսմանյան կայսրությունում անցկացրած իր տարիների մասին: Գրքի «Մի ժողովրդի սպանություն» գլուխը նվիրված է Օսմանյան կայսրությունում հայերի կոտորածների լուսաբանմանը: Առաջին համաշխարհային պատերազմի ավարտից հետո Մորգենթաուն ներգրավված է եղել մի շարք նախաձեռնություններում: Փարիզի խաղաղության վեհաժողովում նա ամերիկյան պատվիրակության Արևելյան Եվրոպայի և Մերձավոր Արևելքի հարցերով խորհրդականն է եղել: Հենրի Մորգենթաուն վախճանվել է 1946 թվականին:
Մանրամասները՝ տեսանյութում:
Նախորդող հրապարակում՝
Հենրի Մորգենթաուի ծննդյան հիշատակին նվիրված միջոցառում` Ցեղասպանության թանգարանում
Լրահոս
Տեսանյութեր
«Հավերժի ճամփորդներ». Զոհված տղաների պատմություններն ու երազանքները՝ առցանց ցուցադրությամբ
