Ձեր վստահելի աղբյուրը

Միջազգային կառույցների կողմից համաշխարհային տնտեսության զարգացման տեմպերի դանդաղեցման և անկման պայմաններում Հայաստանի տնտեսությունում 2016թ. առաջին մի քանի ամիսներին տեղի են ունենում իրարամերժ միտումներ:  Մի կողմից, նկատվում է գործարար ակտիվության աճ` միանգամից մի քանի ոլորտներում /գյուղատնտեսություն, հանքարդյունաբերություն, շինարարություն և այլն/, իսկ մյուս կողմից առկա է արտաքին առևտրաշրջանառության և սպառողական գների անկում:  

Հայտնի է, որ սպառողական գների ինդեքսի /ՍԳԻ/ հաշվարկման համար, ՍԳԻ-ի զամբյուղում ներառված է` 470 ապրանք-ծառայություն (1094 ապրանք (ծառայություն)–ներկայայացուցիչ):

Համաձայն ՀՀ Ազգային վիճակագրական ծառայության տվյալների, ՍԳԻ-ն  ՀՀ-ում 2016թ. հունվար-մայիսին հետևյալ տեսքն ունի:

2016թ. մայիսին ապրիլի համեմատ ՀՀ սպառողական շուկայում արձանագրվել է 0.7% գնանկում, ինչը մեծապես պայմանավորվել է պարենային ապրանքների 1.0% գնանկումով: Պարենային ապրանքների (ներառյալ ոգելից խմիչք և ծխախոտ) գները նշված ժամանակահատվածում նվազել են 0.9%-ով, ոչ պարենային ապրանքներինը՝ 0.6%-ով, ծառայությունների սակագները՝ 0.3%-ով: 2016թ. մայիսին 2015թ. դեկտեմբերի համեմատ սպառողական գների ինդեքսը կազմել է 99.4%, այդ թվում, պարենային ապրանքներինը (ներառյալ ոգելից խմիչք և ծխախոտ)՝ 99.9%, ոչ պարենային ապրանքներինը՝ 97.8%, ծառայությունների սակագներինը՝ 100.0%: 2016թ. հունվար-մայիսին սպառողական գների միջին ամսական նվազումը կազմել է 0.1% (նախորդ տարվա նույն ժամանակահատվածում արձանագրվել է 0.3% հավելաճ):

2016թ. մայիսին 2015թ. մայիսի համեմատ սպառողական գների ինդեքսը կազմել է 97.9%, այդ թվում պարենային ապրանքներինը (ներառյալ ոգելից խմիչք և ծխախոտ)` 95.9%, ոչ պարենային ապրանքներինը` 96.5%, ծառայությունների սակագներինը` 102.2%, իսկ հունվար-մայիսին 2015թ. հունվար-մայիսի համեմատ` համապատասխանաբար 98.4%, 95.6%, 98.8% և 102.9%: 2016թ. մայիսին ապրիլի համեմատ հանրապետությունում արձանագրվել է պարենային ապրանքների 1.0% գնանկում:

Ինչ վերաբերվում է ոչ պարենային ապրանքների գներին, ապա 2016թ. մայիսին ապրիլի համեմատ ոչ պարենային ապրանքների շուկայում գրանցվել է 0.6% գնանկում: 2016թ. մայիսին ապրիլի համեմատ հանրապետությունում գրանցվել է բենզինի՝ 0.5% գնաճ և դիզելային վառելիքի 2.9% գնանկում:

Այս առումով կարևոր է պարզել, թե որքանով են Հայաստանում նավթամթերքի գների փոփոխության միտումները համադրելի են միջազգային դինամիկայի հետ:  Բենզինի և նավթի գների  նվազման դինամիկան համադրելիս, ես կողմ եմ դրանք նաև համաչափության և շարունակականության տեսանկյունից դիտարկել, քանի որ տեղ են գտնում որոշակի խզումներ:

Գործոնային վերլուծությունը ցույց է տալիս, որ Վրաստանում բենզինի գինը գոյանում է մի շարք այլ բաղադրիչներից, ինչը, ի դեպ, թույլ է տալիս առավել մեծ շահույթներ ստանալ, քան Հայաստանում: Վրաստանը ներկայումս նավթամթերքներ է ներմուծում Թուրքմենստանից և Ադրբեջանից, իսկ հիմա մտադիր է ներմուծել նաև Իրանից: Արդեն այսօր Վրաստանն այդ գործոնն օգտագործում է Ադրբեջանի և Թուրքմենստանի վրա ճնշում բանեցնելու համար` ասելով, որ Իրանից նավթամթերքը շատ ավելի էժան կարող է ձեռք բերել: Երկրորդ խնդիրը տրանսպորտային ծախսերն են, որոնք Հայաստանի դեպքում անհամադրելի են Վրաստանի հետ: Մյուսը հարկային քաղաքականությունն է: Հայաստանում պետական բյուջեի մուտքերն ապահովելու նպատակով դեռ 90-ական թվականներից ԱԱՀ-ն և հատկապես ակցիզային հարկի դրույքաչափերն աստիճանաբար բարձրացվել են: Հարկային վարչարարությունը նույնպես չենք կարող անտեսել:

Այս ամենում շատ ավելի կարևորում եմ Վրաստանի երկաթուղիներով Հայաստան տեղափոխվող բեռների փոխադրավարձի հարցը: Ադրբեջան տեղափոխվող բեռների տեղափոխման շատ ավելի ցածր վճար է գանձվում, քան հայկական բեռների համար: Սրա մասին պետք է բարձրաձայնեն ոչ միայն և ոչ այնքնան տնտեսվարողները, որքան Հայաստանի իշխանությունն` ի դեմս տրանսպորտի, էկոնոմիկայի և նաև արտաքին գործերի նախարարությունների: Նման թանկ վճարների գանձումը հակասում է ոչ միայն երկկողմ տնտեսական հարաբերութուններին, այլ նաև միջազգային փաստաթղթերին, մասնավորապես` ԱՀԿ սկզբունքներին: Այս պայմաններում մենք ունենք նույն ապրանքների գների մոտավորապես 6-8% տատանում Վրաստանի համեմատությամբ, սակայն տրանսպորտային ծախսերը չեզոքացնում են անգամ այդ տարբերությունը:

Այս ամենով հանդերձ, Հայաստանում բենզինի գներն ընդամենը չորս ցենտով են ավելի Վրաստանում վաճառվող նույն որակի և տեսակի բենզինի գներից:  Բացի այդ, հատկանշական է, որ համաշխարհային շուկայում վերջին ամիսներին գրանցվող նավթամթերքի գների աճի պայմաններում, կարելի է արձանագրել, որ Հայաստանում շատ ավելի դանդաղ են բարձրանում բենզինի գները: Ավելին, հետաքրքրական է, որ համաձայն ՀՀ ԱՎԾ տվյալների, 2016թ. մայիսին 2015թ. մայիսի համեմատ բենզինի և դիզելային վառելիքի գներն ընդհանուր առմամբ, նվազել են համապատասխանաբար 11.6% և 16.8%-ով, իսկ 2015թ. դեկտեմբերի համեմատ` 11.0% և 17.6%-ով:

Իսկ աշխարհի մի շարք երկրների համեմատ /Հոլանդիա, Իսպանիա, Իտալիա, Իսրայել, Դանիա և այլ երկրներ/ Հայաստանում վաճառվող բենզինի գները գրեթե կրկնակի անգամ ավելի էժան են:  Մեկ լիտրի համար Հայաստանում վճարվող գինը` 0.86 ԱՄՆ դոլար զգալիորեն ցածր է անգամ համաշխարհային շուկայում վաճառվող բենզինի գնից 1.01 ԱՄՆ դոլար:  Սա, իր հերթին, վկայում է այն մասին, որ համաշխարհային շուկայում նկատվող նավթամթերքի գների աճը ոչ էական ազդեցություն է թողնում Հայաստանում նավթամթերքի գների ձևավորման վրա:

Իհարկե, նավթամթերքի գները կարևոր ազդեցություն ունեն տնտեսության վրա:  Սակայն միայն բենզինի գներով, անգամ ամբողջ երկրով մեկ` բոլոր ճյուղերում նկատվող սպառողական գների համեմատաբար անկման պայմաններում և դրանցով պայմանավորված, չի կարելի ակնկալել տնտեսության համարժեք աճի տեմպեր:  Դրանք միայն տնտեսական աճին նպաստող գործոններ են:  Իրականում մեր մտահոգությունը պետք է լինի նախ, վերամշակող ճյուղերի զարգացումը և երկրորդ, առանձին ապրանքների և ծառայությունների, ինչպես նաև ճյուղերի և ողջ ազգային տնտեսության մրցունակության մակարդակի բարձրացումը: