Ձեր վստահելի աղբյուրը

ՀՀ ազգային վիճակագրական ծառայության (ԱՎԾ) կողմից հրապարակված որոշ տնտեսական ցուցանիշներ վերջին շրջանում բուռն քննարկման թեմա են դարձել: Խոսքը վերաբերում է հատկապես արտաքին առևտրի ցուցանիշներին, քանի որ Եվրասիական տնտեսական հանձնաժողովի (ԵՏՀ) կայքէջում Հայաստանի արտաքին առևտրի վերաբերյալ հրապարակված ցուցանիշները տարբերվում էին ՀՀ ԱՎԾ-ի կողմից հրապարակված ցուցանիշներից:

Թեմայի շուրջ պարզաբանումներ ստանալու նպատակով Panorama.am-ը զրուցել է ՀՀ ԱՎԾ աշխատակազմի վճարային հաշվեկշռի և արտաքին առևտրի բաժնի պետ Քրիստինե Պողոսյանի հետ:

Խոսելով տվյալների անհամապատասխանության մասին՝ Ք. Պողոսյանն ասաց. «ԵՏՀ-ի կայքէջում հրապարակված տվյալները տրամադրվում են ՀՀ ԱՎԾ-ի կողմից, համաձայն ԵՏՀ-ի կողմից մշակված ապրանքների մաքսային վիճակագրության և փոխադարձ առևտրի վիճակագրության միասնական մեթոդաբանության: Ըստ նշված մեթոդաբանության, ԵՏՀ-ի կողմից տրամադրվել է տվյալների մշակման ալգորիթմ, որի հիման վրա ՀՀ ԱՎԾ-ն կազմում է էլեկտրոնային ձևաչափով տեղեկատվությունը և փոխանցում ԵՏՀ-ին: Ըստ ՀՀ ԱՎԾ-ի այդ ալգորիթմը չի ընդգրկում ամբողջ դաշտը, և դա տվյալների տարբերություններ է առաջացնում, մասնավորապես, փոխադարձ առևտրի վիճակագրության մասով: Նշեմ, որ նման խնդիր առկա է նաև ԵՏՄ անդամ այլ երկրներում: ՀՀ ԱՎԾ-ն նշված խնդրի մասին  հունիսին տեղեկացրել է ԵՏՀ պատասխանատու ստորաբաժանման ղեկավարին, բայց դեռևս պատասխան չի ստացել: Հարկ է նշել, որ այդ տարբերությունը մեծ չէ և հիմնականում վերաբերում է միայն ներմուծման ցուցանիշներին, իսկ Ռուսաստանի և Բելառուսի դեպքում նաև արտահանման ցուցանիշներին»:

Panorama.am-ի դիտարկմանը, թե հրապարակումներից մեկում նշված է, որ ըստ ԵՏՀ կայքէջի 2016թ. առաջին կիսամյակում Հայաստանի և Ռուսաստանի միջև ապրանքաշրջանառությունը 537.7 մլն. դոլար է, ինչը նշանակում է, որ Ռուսաստանի հետ ոչ միայն 12% աճ, այլ 5.8% անկում է գրանցվել, Քրիստինե Պողոսյանն արձագանքեց. «Ենթադրում ենք, որ դա թյուրըմբռնման հետևանք է, քանզի ԵՏՀ կայքէջում իրար հետ են գումարել Հայաստանից դեպի Ռուսաստան արտահանման (168.0 մլն դոլար) և Ռուսաստանից դեպի Հայաստան արտահանման (369.7 մլն. դոլար) ցուցանիշները: Հարկ է նշել, որ երկու երկրների միջև փոխադարձ առևտրի ժամանակ արտահանման ցուցանիշները հաշվարկվում են ՖՕԲ գներով, իսկ ներմուծմանը՝ ՍԻՖ գներով: Մեկ երկրից դեպի մյուսն արտահանումը մյուս երկրի համար ներմուծում է և հակառակը: Որևիցե երկրի ապրանքների արտաքին առևտրաշրջանառությունը այլ երկրի հետ հանդիսանում է տվյալ երկրի արտահանման (ՖՕԲ գներով) և ներմուծման (ՍԻՖ գներով) հանրագումարը և ոչ թե այդ երկրների արտահանումների հանրագումարը կամ  ներմուծումների հանրագումարը»:

Հարցին այսինքն՝ փոխադարձ առևտրի մասնակից երկու երկրների միջև առևտրաշրջանառության ցուցանիշները կարող են տարբերվե՞լ, ԱՎԾ ներկայացուցիչնը պատասխանեց. «Միջազգային փորձը ցույց է տալիս, որ արտաքին առևտրի վիճակագրության   բնագավառում գործընկեր-երկրների արտահանման և ներմուծման արժեքային և ծավալային ցուցանիշներում հիմնականում առաջանում են տարբերություններ: Հայելային վիճակագրության վարման արդյունքները ցույց են տալիս, որ չնայած բոլոր երկրները կիրառում են ՄԱԿ-ի կողմից առաջարկվող («Ապրանքների միջազգային առևտրի վիճակագրություն. հասկացություններ և սահմանումներ», 2010թ. հրապարակում) արտաքին առևտրի վիճակագրության վարման միասնական մեթոդաբանությունը, այնուհանդերձ գործընկեր-երկրների ցուցանիշներում առաջանում են որոշակի տարբերություններ, որոնք պայմանավորված են որոշակի օբյեկտիվ և սուբյեկտիվ գործոններով»:

ԱՎԾ աշխատակազմի վճարային հաշվեկշռի և արտաքին առևտրի բաժնի պետը մանրամասնեց.  «Արտաքին առևտրի վիճակագրության վարման պրակտիկայում վիճակագրական տվյալների շեղումներն ըստ առաջացման բնույթի բաժանվում են 3 հիմնական խմբերի.

 Մեթոդաբանական.

-համաձայն միջազգային չափանիշների, գործընկեր-երկրները ներմուծվող ապրանքների վիճակագրական արժեքը սահմանում են ՍԻՖ գներով, իսկ արտահանվող ապրանքների արժեքը՝ ՖՕԲ գներով: Ի տարբերություն ՖՕԲ գնի, ՍԻՖ գինը ներառում է նաև տվյալ ապրանքի փոխադրման համար կատարված տրանսպորտային ծախսերը և ապահովագրական վճարները, ինչով պայմանավորված էլ, երկու համեմատվող երկրների համար նույն ապրանքի արտահանման և ներմուծման արժեքային ծավալները դիտարկելու պարագայում, դրանք չեն կարող նույնությամբ համապատասխանել միմյանց և ունենալ միևնույն մեծությունը,

-գործընկեր-երկրների կողմից արտաքին առևտրի բնագավառում կիրառվող ընդհանուր և հատուկ համակարգերի առանձնահատկություններ, որի համաձայն ընդհանուր համակարգի դեպքում երկրի մաքսային տարածքը համապատասխանում է տնտեսական տարածքին, իսկ հատուկի դեպքում՝ ոչ (ըստ ՄԱԿ-ի կողմից առաջարկվող մեթոդաբանության երկուսն էլ կիրառելի են),

-հնարավոր են շեղումներ արտաքին առևտրի գործառնությունների ձևակերպման հետ կապված, պայմանավորված ապրանքի ծագման/նշանակման երկրի սխալ գրանցման հետ,

-մի շարք ապրանքների (թանկարժեք քարեր և մետաղներ, էլեկտրաէներգիա, բունկերային վառելիք, բաց ծովից որսած ձկներ և վերանորոգման նպատակով տեղափոխված ապրանքներ) առանձնահատկություններով պայմանավորված, դժվարություններ են առաջանում տարբեր երկրների մաքսային մարմինների մաքսային ձևակերպումների միասնական մոտեցումներն օգտագործելիս,

-հնարավոր են տարբերություններ ֆիզիկական անձանց կողմից տեղափոխվող մաքսային հսկողության ենթակա ապրանքների մաքսային ձևակերպումների մոտեցումներում,

-ապրանքի մաքսային արժեքի որոշման մեթոդների տարբերություններ (գործարքի գին, շուկայական գին և այլն):

               Տեխնիկական.

-ծագման երկրում ապրանքների արտահանման գրանցման ամսաթվի և ընդունող երկրի գրանցման ամսաթվի միջև առաջանում է ժամանակային տարբերություն,  որը  միջազգային առևտրում միջինում կազմում է 3-4 շաբաթ և տատանվում է կախված երկրի աշխարհագրական  դիրքից, օգտագործվող փոխադրամիջոցի տեսակից, տեղափոխվող ապրանքների բնույթից,

-գործընկեր-երկրի բնորոշման  (առևտուր անող երկիր, պայմանագիր կնքող երկիր, ապրանքի ծագման երկիր) հատկանիշի տարբերություն: Օրինակ, «պայմանագիր  կնքող երկրի» հատկանիշի դեպքում, հնարավոր է, որ տվյալ ապրանքը տվյալ երկրից առաքվի մեկ այլ երկիր, և ըստ այդմ, առաքող (արտահանող) երկրի կողմից այն ձևակերպվի որպես «արտահանում», իսկ պայմանագրի մյուս կողմ հանդիսացող երկրի կողմից տվյալ ապրանքը չգրանցվի: Կամ, օրինակ, ապրանքը՝ վերջնական նշանակման երկիր տեղափոխելու (հասցնելու) հետ կապված այն արտահանող կողմը, հընթացս, կարող է փոխել դրա նախօրոք ձևակերպված վերջնական նշանակման երկիրը և արտահանել մեկ այլ՝ երրորդ երկիր (ըստ ՄԱԿ-ի կողմից առաջարկվող մեթոդաբանության երեքն էլ կիրառելի են),

-որոշ դեպքերում արտահանող երկրի կողմից առաքված ապրանքը չի հասնում նշանակման երկիր՝ ապրանքի վնասվելու կամ տարանցիկ երկրներից մեկում վերաձևակերպվելու պատճառով,

-շատ երկրներում կան սահմանափակումներ առանձին ապրանքների վերաբերյալ տեղեկատվության բացահայտման հետ կապված, օրինակ, ազգային սահմանները հատելիս գործընկեր-երկիրը կարող է միտումնավոր չգրանցել արտահանվող կամ ներմուծվող ապրանքը, մինչդեռ մյուս գործընկեր-երկրում տվյալ ապրանքը գրանցվում է:

               Վիճակագրական տվյալների դիտավորյալ աղավաղում.

-ներմուծողները կարող են հայտարարագրել ապրանքներ կեղծ ապրանքային ծածկագրերով, ինչպես նաև միտումնավոր նվազեցնել ներմուծվող ապրանքի արժեքը, մաքսատուրքերը նվազագույնի հասցնելու նպատակով: Արտահանողները կարող են միտումնավոր գերագնահատել արտահանվող ապրանքների քանակը և արժեքը վերադարձվող ԱԱՀ-ի ավելացման նպատակով,

-առևտրային հարաբերությունների մեջ գտնվող կողմերը կարող են դիտավորյալ սխալ նշել գործընկեր-երկրին»: