Ձեր վստահելի աղբյուրը

Նոյեմբերի 18-ին Ղրիմի Յալթա քաղաքում, նախագահ Պուտինի ներկայությամբ, հանդիսավոր արարողությամբ բացվեց ռուսական ցար Ալեքսանդր 3-րդի 4 մետր բարձրությամբ բրոնզե արձանը։ Այն կանգնեցվել է այն պալատի տեղում, որտեղ 49 տարեկանում մահացել էր Ռոմանովների նախավերջին գահակալը։ Նախագահ Պուտինը գովաբանական ելույթ է ունեցել՝ Ալեքսանդր Երրորդի կառավարման ժամանակաշրջանն անվանելով ռուսական «ազգային վերածննդի շրջան», երբ ծաղկել են ռուսական արվեստն ու մշակույթը, վերադարձ է կատարվել դեպի արմատներ և պատմական ժառանգություն։

Ըստ էության, Ալեքսանդր 3-րդի արձանի կանգնեցումը Ղրիմում բավականին խորհրդանշական է երկու տեսանկյունից։ Նախ նրա կառավարումը աչքի է ընկել պահպանողական գաղափարախոսության գերակայությամբ` ուղղափառություն, ինքնակալություն և ժողովուրդ կարգախոսներով։ Ալեքսանդրի գլխավոր խորհրդատուներ Կոնստանտին Պոբեդոնոսցևը և Միխայիլ Կատկովը հայտնի պահպանողական գործիչներ էին, որոնք ապահովում էին ցարի «հակաբարեփոխումների» գաղափարական կողմը։ Այսօրվա Կրեմլի գաղափարախոսությունը մեծապես հիմնված է այդ նույն պահպանողական ավանդույթների վրա և Ալեքսանդր Երրորդը կարող է համարվել նաև այսօրվա հերոս։

Սիմվոլիկայի երկրորդ ասպեկտը վերաբերում է Ալեքսանդր 3-րդի վարած ներքին ռեակցիոն քաղաքականությանը։ Նրա օրոք լայն տարածում գտավ «ռուսաֆիկացիան», երբ ազգային լեզուների օգտագործումը խիստ սահմանափակվեց, ռուսերենը դարձավ պարտադիր ուսումնական հաստատություններում և վարչական աշխատանքներում։ Ռուսերենի գերակայությունը փորձում էին հաստատել հատկապես Ուկրաինայում և Բելառուսում։ Ահա այս տեսակետից է նաև այս ցարի արձանի կանգնեցումը Ղրիմում խորհրդանշական, քանի որ երկրամասն այսօր վերառուսականացման խնդրի առջև է կանգնած։

Պետք է նշել, որ Ալեքսանդրի ժամանակ հալածանքների են ենթարկվել նաև հրեաները, լեհերը, ֆիններ, լատիշները և նաև հայերը։ 1884թ. փետրվարի 16-ին Ալեքսանդր 3-րդ ցարը հաստատեց «Հայ լուսավորչական եկեղեցական ուսումնարանների մասին կանոնները», որի համաձայն, բացառվում էր տարրականից բարձր հայկական դպրոցների գոյությունը։ Կրթությունը դառնում էր ռուսերեն։ Մեկ տարի անց արդեն փակվեցին հարյուրավոր հայկական դպրոցներ, արգելվեց հայոց պատմության և աշխարհագրության դասավանդումը։

Հալածանքների շարունակությունը եղավ այն, որ արդեն Նիկոլայ 2-րդի օրոք՝ 1903թ.-ին, ընդունվեց «Հայկական եկեղեցական հողերը և գույքը արքունիքում բռնագրավելու մասին» օրենքը։ Ալեքսանդր 3-րդի բռնաճնշումները չէին սահմանփակվում միայն կրթամշակութային ոլորտներում։ Նա բնականաբար ճնշումների էր ենթարկում նաև քաղաքական շարժումները՝ արգելելով հայ ազգայնականների գործունեությունը ոչ միայն ռուսական կայսրությունում, այլ նաև չէր թողնում օգնություն ցուցաբերել Օսմանյան կայսրության դեմ պայքարող հայկական ուժերին։ Հայտնի օրինակներից է 1890թ. Կուկունյան արշավանքը, որի մասնակիցներին ցարական իշխանությունները դատապարտեցին տարբեր ժամկետներով տաժանակրության։ Նշում են նույնիսկ, որ Ալեքսանդր 3-րդի այս քաղաքականությունն արժանացել է Աբդուլ Համիդ սուլթանի գովասանքին։

Պատմությունը պատմություն, բայց հուսանք, որ «Խաղարար» մականվամբ հայտնի ցարի նոր արձանի սիմվոլիկ ուղերձների հասցետերերը ուկրաինացիները, լեհերը կամ լատիշներ են, որոնք կարող են սիմվոլիկ բողոք հայտնել պատմական նման կերպարների փառաբանման համար։ Ճիշտ է, հաշվի առնելով նույն պատմությունը, հայերը ևս կարող էին միանալ այդ դժգոհություններին, բայց մենք մեր դաշնակցային հարաբերություններին շատ ավելի լուրջ ենք վերաբերվում և լոյալություն պահելու ռեկորդներ կարող ենք սահմանել։ Վերջին օրինակը՝ նոյեմբերի 14-ին ՄԱԿ-ի երրորդ կոմիտեում Ուկրաինայի ներկայացրած «Մարդու իրավունքների վիճակը Ղրիմում և Սևաստապոլում» բանաձևի քվեարկությունն էր, որին Հայաստանը, Ռուսաստանի և ևս 23 երկրների հետ միասին, դեմ հանդես եկավ։

Ակնկալենք նաև, որ ռուսական կողմը նույն լրջությամբ է վերաբերվում Հայաստանի հետ հարաբերություններին, և հանգիստ կթողնի Գարեգին Նժդեհին։ Իսկ առօրյա քաղաքականության առումով՝ նախարար Լավրովի այսօր մեկնարկող այցի ընթացքում ԼՂ հարցի կարգավորման առումով անցանկալի լուծումներ չեն առաջարկվի, ինչպես փութաջան կերպով փորձում է ենթադրել  ադրբեջանական մամուլը։