Ձեր վստահելի աղբյուրը

Ժամանակի ու անգործության ժանգը կերած մետաղական հսկա կոնստրուկցիաներ, երբևէ արև չտեսած, խոնավությունից ծանրացած սառը փոշի, դեմքիդ ու թիկունքիդ անամոթաբար շնչող ստորգետնյա սառնություն, տեսողությունդ համառորեն շղարշող կիսամութ-կիսալույս և այդ ամենի մեջ հանդարտորեն ճոճվող մարդկային ֆիգուրներ, կիսամշուշը մեղմորեն ճեղքող երաժշտություն, լսողությունը ժամանակ առ ժամանակ խլացնող մարդկային ճիչ-բողոք, ու այդ ամենի մեջ մարդկային արարման հավերժական գործողություն, արվեստի հաստատում, տեսակի ծնունդ ու գոյության հայտագրում… 

Շատ համառոտ այսպես կարելի է պատմել վերջերս Երևանի ավտոգործարանում մոտ մեկ ժամվա ընթացքում համպատրաստից կազմակերպված կենդանի պերֆորմանսի մասին, որին մասնակցում էին միաժամանակ թե՛ երաժիշտներ, թե՛ դերասաններ, թե՛ նկարիչ, թե՛ լուսանկարիչ և օպերատոր, թե՛ ռեժիսոր, և թե՛ այլ արվեստագետներ։

Երաժիշտներ Նարեկի ու Սերգեյի՝ տեղում ծնվող երաժշտության ուղեկցությամբ նկարչուհի Նարինեն ավազով ու ներկերով իր կտավն էր ստեղծում, սևազգեստ դերասանուհիները՝ մուսաների տեսքով ամբողջ ընթացքում լուռ հետևում էին տեղի ունեցողին և ժամանակ առ ժամանակ ճիչով հիշեցնում իրենց գոյության մասին, ռեժիսոր, օպերատորի և լուսանկարչի դերը ստանձնած Արտաշեսն ամրագրում էր գործողությունը՝ արվեստ ստեղծելու ընթացքը, որը հետագայում տեսաֆիլմ պիտի դառնա, և նման համախմբան արդյունքում իրագործվում է գաղափարը։

Ամեն ինչ որոշվել ու իրականացվել էր շատ արագ. գաղափարն արդյունք էր ամերիկաբնակ նկարչուհի Նարինե Իսաջանյանի և երաժիշտ երեք ընկեր՝ Սերգեյ Լուլուկյանի, Նարեկ Բունիաթյանի ու Արտաշես Մովսիսյանի՝ ընդամենը 47 րոպե տևած զրույցի։ Թեև տղաները դա էլ են շատ համարում գաղափարներն իրագործելու համար։ Սերգեյի կարծիքով, օրինակ, «ընդհանրապես մարդը պետք է և՛ արագ մտածի, և՛ արագ գործի, որովհետև կյանքը ժամանակ է, ժամանակը թանկ է, ժամանակը չի կարելի կորցնել առհասարակ։ Այն ստվերի նման է՝ ուզում ես բռնել, բայց չես հասցնում»։   

Այդպես էլ արեցին. զրուցեցին, որոշեցին ու առանց ժամանակ կորցնելու անցան գործի՝ տարբեր ոլորտի արվեստագետների համատեղ ու միաժամանակյա պերֆորմանսի կազմակերպմանն ու իրականացմանը։ Ու թեև շատ կարևոր ասելիքը ունեին, գիտեին ինչպես ասել, այնուամենայնիվ, չգիտեին՝ ինչպես կստացվի։ Չունեին ռեսուրսներ, տարածքին, որտեղ պետք է աշխատեին, անծանոթ էին, ժամանակը քիչ էր ու էլի շատ այլ խնդիրներ։ Բայց արեցին, հավաքվեցին, իրենք իրենց համար ռեսուրս դառնալով՝ որոշեցին ու «սուսուփուս» արեցին՝ անտեսելով խնդիրները, տեղում՝ համպատրաստից, և կարծես իրոք նախապես ամեն ինչ պայմանավորած ու ծրագրած լինեին։ 

Ի դեպ, հենց սա էլ, ընդհանուր առմամբ, տղաների ասելիքն էր՝ գաղափարը, որ պետք է ոչ թե անընդհատ խոսել, բողոքել, իրար քննադատել ու վանել միմյանց, այլ համախմբվել ու գործ անել, ցույց տալ, որ անկախ պայմաններից կարելի է գործ անել ու շատ լավ արդյունք ստանալ։ Ու խնդիրների առկայությունն է՛լ ավելի ինտրիգային էր դարձրել գաղափարի իրագործումը և ավելի ընդգծել հենց գաղափարը, ասելիքը։

Նարեկը, ավելի բացելով փակագծերը, պատմում է, որ այլընտրանքային, հասարակության լայն շերտերի կողմից չընկալվող ընդհատակյա արվեստն իրենք ուզում էին ցույց տալ ընդհանուր համագործակցության մեջ, ինչի շնորհիվ, կարծում է նա, հնարավոր է ավելի լավ արդյունք ստանալ։ Ըստ նրա, ամենամեծ խնդիրներից մեկն այն է, որ նման արվեստագետները, «առանց այդ էլ հասարակությունից քշվելով ինչ-որ անկյուններ ու մնալով ստվերում, նաև իրար են հեռու քշում»։

Նկարիչն, օրինակ, իրեն հեռու է պահում երաժշտից։ Բայց չէ՞ որ կա փոխկապակցվածություն, չէ՞, որ «չի կարող լինել ֆիլմ, որտեղ չլինի երաժշտություն, որտեղ չկա գրող, ով գրում է սցենար, որտեղ չկա նկարչի աշխատանք։ Նույն տրամաբանությամբ էլ երաժշտին, օրինակ, իր ալբոմի համար պետք են ռեժիսորներ, օպերատորներ և այլն»։ Նարեկը համոզված է, որ եթե մարդիկ կարողանան իրար հետ աշխատել, իրար հետ համագործակցելու տարբերակներ գտնեն, ամեն ինչ շատ ավելի հեշտ կստացվի։

Ալտեր էքսպոյի գաղափարը, ըստ Սերգեյի, արվեստի ըմբռնման նոր ոճ է։

«Նարեկի առաջարկությամբ կիրառեցինք կինետիկ արտ հասկացողությունը, մուսաների տեսքով սիմվոլիկան իմն էր, կարծում եմ հաջողված էր, համենայն դեպս, ես շատ գոհ եմ, որովհետև մոտ էր իմ պատկերացրածին։ Մեզ հետ էր նաև Արտաշը, մեր ռեժիսոր ընկերը, ով և՛ դերասան, և՛ օպերատոր, և՛ երաժիշտ է, և նա էլ շատ մեծ ներդրում ունեցավ այս նախագծում ու դրա իրագործման գործում»։

Ցուցադրությունը տղաները նաև բողոքի ճիչ են համարում, որը սակայն, ոչ թե լացուկոծ է, ոչ թե խնդիրների մասին բարձրաձայնել, այլ պարզ ցուցադրություն այն բանի, որ կարելի է հավաքվել ու միասին գործ անել։ Ըստ Նարեկի «թե՛ նախագիծն իրենով, և թե՛ դրա իրագործման ընթացքը արտահայտում էին այդ համագործակցությունը, և, կարծում եմ, շատ լավ հաջողվեց, եթե հաշվի առնենք ռեսուրսների գրեթե բացակայությունն ու ժամանակի սղությունը»։

«Այսօր մենք գոռում էինք այն մասին, որ մենք արվեստ ենք։ Բայց շատ քչերին է հետաքրքրիր մեր արվեստ լինելու փաստը», - ասում է Սերգեյը։

«Մեր ճիչն ուղղված էր այն բանին, որ մենք ստվերում ենք, բայց արժե մեզ վրա լույս գցել, ու մենք դա կանենք՝ առանց ակնկալելու զանգվածային որև է արձագանք, այլ պարզապես իրար հետ աշխատելով, առաջին հերթին իրար վրա այդ լույսը գցելով», - լրացնում է Նարեկը։

Ժանրային սահմանափակումներ չընդունող և այդ սահմաններն անընդհատ կոտրել ձգտող տղաների համար սա իրականում մեծ մարտահրավեր էր, քանի որ բացի մի տեղում հավաքելուց ու տարբեր ոլորտի արվեստագետների հետ համագործակցելուց, նախագծի շրջանակում յուրաքանչյուրը նաև մի քանի գործառույթ իրականացրեց, եղավ թե՛ կազմակերպիչ, թե՛ երաժիշտ, թե՛ ռեժիսոր և այլն։ Նարեկը համարում է, որ «անգամ եթե յութուբում տասը մարդ տեսնի այս պերֆորմանսը կամ ֆեյսբուքում ընդամենը երեքը հավանեն, ես, միևնույնն է, հպարտ կլինեմ իմ արած գործով, որովհետև միայն ես տեսա ամբողջ ընթացքը և իմ առջև դրված այդ մարտահրավերը հաղթահարեցի։ Դա էր ինձ համար ամենակարևորը»։

Տղաները շատ շնորհակալ են Նարինեին իրենց նկատելու և նման հնարավորություն ստեղծելու համար։

«Ինչպես Նարինեն ասաց մեր զրույցի ժամանակ, եթե մենք այսօր չնկատենք երիտասարդներին, մենք ինքներս վաղը չենք լինի։ Ու ես շատ գնահատեցի այդ խոսքերը, ու իրականում դրանք ինձ շատ մեծ ուժ տվեցին», - ասում է Սերգեյը։

Նարինեն արդեն քսան տարի է ապրում է Միացյալ նահանգներում, ամեն տարի վերադառնում է Հայաստան՝ իր հետ բերելով հետաքրքիր նախագծեր ու դրսի արվեստագետների, համախմբում է նաև տեղի արվեստագետներին ու համատեղ ցուցադրություններ կազմակերպում։ Նրա նախագծերից են Երևան արտ էքսպոները, որ արդեն երրորդ տարին է, տեղի են ունենում Երազ գործարանի լքված տարածքում՝ "Արվեստի գանձեր" ոչ առևտրային կազմակերպության ("Art's Treasures" non-profit organization, ԱՄՆ), ճարտարապետ Արա Կարապետյանի աջակցությամբ և "Alan Derian Production"-ի (ԱՄՆ) հովանավորությամբ։ Ալտեր էքսպոյի գաղափարն այս տարի առաջին անգամ ծնվեց և իրագործվեց։ Տղաները հիմնականում երաժիշներ են, մասնագիտական կրթություն ստացած կամ ինքնուս, յուրաքանչյուրն ունի իր երաժշտական խումբը, յուրաքանչյուրն ունի իր և մասնակցում է տարբեր այլ նախագծերի։

Նարեկը երկու տարի է, ինչ վերադարձել է Շվեդիայից և այստեղ է փորձում իրագործել իր գաղափարները, ներգրավվել է տարբեր խմբերում, ինքն ունի պանկ խումբ՝ «Պորշ» անունով։ Ինքնուս է, նվագում է հարվածային գործիքներ, ակուստիկ և էլեկտրակիթառ, բաս, ժամանակին՝ ֆլեյտա, սիթառ է փորձել սովորել, մեկ-մեկ էլ՝ դաշնամուր։ Այժմ մի նախագծի է վրա է աշխատում, որը կոչվում է «Մերակի», ինչը հունարենից թարգմանաբար նշանակում է անել ինչ-որ բան, որի մեջ հոգի է դրված։

Սերգեյը մասնագիտական կրթություն ունի, երաժշտական դպրոց է ավարտել, սովորել կոնսերվատորիայում, թեև՝ կիսատ թողել։ Տիրապետում է մի շարք երաժշտական գործիքների, դուդուկից սկսած մինչև սաքսոֆոն ու ֆագոտ, նաև՝ դաշնամուր ու կիթառ, որ սովորել է իր ընկերներից։ Միշտ սեր է ունեցել դեպի երաժշտությունն ու արվեստը։ Գրում է երգեր, ունի խումբ, որ կոչվում է «Սիմետրիա»։ Նվագում են ոչ այնքան մետալ, որքան տարբեր ժանրերի խառնուրդից ծնված երաժշտություն։

Նշեմ, որ տղաները շատ ոգևորգած են այս նախաձեռնությամբ և մտադիր են չսահմանափակվել մեկով։

Լիլիթ Ալեքսանյան