Ձեր վստահելի աղբյուրը

Հուլիսի 1-ից ուժի մեջ է մտնելու «Անկանխիկ գործառնությունների մասին» օրենքի նոր կարգավորումները, ըստ որոնց՝ պարտադիր է դառնալու 300 հազար դրամը գերազանցող գործարքների անկանխիկ իրականացումը: Գործադիրն իր այդ քայլը հիմնավորեց կանխիկի շրջանառության և ստվերի կրճատման ուղղությամբ կատարվող քայլերով: 

Մինչ գործադիրի հիմնավորմանն անդրադառնալը, հիշեցնենք սակայն, որ Առողջապահության համաշխարհային կազմակերպությունն իր հերթական զեկույցում ահազանգել էր, որ Հայաստանում COVID-19-ի հետևանքով ավելցուկային մահերի վերաբերյալ տվյալներն ուռճացված են: Առողջապահության նախարարությունը ստիպված էր «խելքը գլխին» պատասխան մտածել ու  Անահիտ Ավանեսյանի հանձնարարությամբ COVID-19-ի հետևանքով ավելցուկային մահերի վերաբերյալ ԱՀԿ հերթական զեկույցի` Հայաստանի վերաբերյալ տվյալները «ենթարկվել էին վերլուծության», ինչը անհամապատասխանությունը որակեց «տեխնիկական խոտան»:
 

Ինչևէ՝ այդ ընթացքում Հաշվեքննիչ պալատը ԱԺ քննիչ հանձնաժողովի պատվերով ուսումնասիրեց համավարակի ժամանակահատվածում Արսեն Թորոսյանի ղեկավարած Առողջապահության նախարարության գործողությունները և մի շարք ակնհայտ չարաշահումներ հրապարակեց: Պալատը հայտնեց, որ ֆինանսավորվող ԲԿ-ներում արձանագրվել է մեկ հիվանդի դիմաց բազմակի վճարման, նույն ապրանքի բազմակի «գնման» և այլ դեպքեր: 

Արսեն Թորոսյանի վրա թողնելով ողջ մեղադրանքի բեռը, որոշում կայացվեց՝ առողջապահության ոլորտը պետք է ամբողջությամբ անցնի անկանխիկ վճարման համակարգի, և 0 դրամից բարձր բոլոր վճարումներն անկանխիկ պետք է արվեն։

Ըստ այդեմ՝ հիվանդանոցների համար անկանխիկ վճարման պահանջը Երևանի դեպքում ուժի մեջ կմտնի հուլիսի 1-ից, հենց այն նույն՝ «անկանխիկի օրը»։

Որոշում, որ լրջագույն դժվարությունների առաջ կկանգնեցնի բանկերի հետ գործարք չանող թոշակառուներին, մյուս կողմից էլ պարզ է, որ այն լրացուցիչ ու մեծ շրջանառություն է ապահովում բանկերի համար։

Հետևաբար մեծ հարց է, թե ում են ընդհանարպես այս փոփոխությունները ձեռնտու:

Բացի այդ հավանականությունը մեծ է, որ այս դեպքում առողջապահության ոլորտում ոչ միայն կավելանա ստվերը, այլև արտահիվանդանոցային բուժումը, երբ քաղաքացիների մի մասը պարզապես չի դիմի հիվանդանոց, մյուս կողմից էլ բժիշկներն իրենց ծառայությունները կսկսեն մատուցել հիվանդանոցից դուրս:

Հիմա անցնենք «կառավարական հիմնավորմանը»։
 

Հիմնավորելով անկանխիկ գործարքների թվի ավելացում հետապնդող որոշումը՝ ԿԲ նախագահի տեղակալ Հովհաննես Խաչատրյանն օրերս այդ հարցով հրավիրված մամուլի ասուլիսում հայտնեց, որ Հայաստանում տարեկան  20-30 %-ով աճում են անկանխիկ վճարումները, բայց մեր երկիրը շատ հեռու է ընդհանուր վճարումների գոնե 50 %-ն անկանխիկ իրականացնելու ցուցանիշից, և այդ առումով զիջում է նույնիսկ ԵԱՏՄ երկրներին:

Վերջինս նաև հայտնել էր, որ հայաստանում  50 հազար տնտեսվարող ՀԴՄ սարքեր ունեն և նրանց վրա անկանխիկ գործարքների համար պետք է ավելացվի պոստերմինալի ծառայությունները, իսկ այն տնտեսվարողները որոնք կցնկանան առանձին պոստերմինալներ ունենալ, ապա ՀՀ երկու բանկ պատրաստ է դրանք անվճար տեղադրել, որի ամսական սպասարկման կոմիսիոնը կլինի կատարված գործարքների 1 %, որը մոտավորապես 1500 դրամի չափով է լինելու, իսկ գյուղական բնակավայրերի համար տնտեսվարողներից նման տերմինալների սպասարկման համար 1000 դամի չափով սպասարկման վճարներ են պահանջվելու, եթե գործարքների կոլիսիոններով այդքան գուամար չապահովվի:

Նոր կարգավորման դրական և բացասական կողմերի վերաբերյալ Panorama.am-ը հարցեր ուղղեց ՀՀ պետական կառավարման ակադեմիայի կառավարման ամբիոնի վարիչ` Վիլեն Խաչատրյանին:

Վ. Խաչատրյան-Անկանխիկ վճարման անցնելը շատ երկրներում դիտարկվում է, որպես կանխիկ դրամաշրջանառության կրճատման գործոն, քանի որ վերջինս ինքնին ծախս է՝ փողի տպագրության և դրա հետ կապված այլ ծախսերի տեսքով: Եթե այդ գործոնից վեր կանգնենք՝ մյուս կարևոր արդյունքը, որին կարող է նպաստել այս կարգավորումը, ստվերայնության մակարդակի կրճատումն է և տարբեր արժույթներից դրամով գործարքներին անցումը: Հասկանալի է, որ նման փոխանցումները հնարավոր չի լինի կազմակերպել այլ արժույթներով, քանի որ ՀՀ-ում վճարման միջոցը ՀՀ դրամն է: Այսպիսով` այս կարգավորումը կարելի է դիտարկել անկանխիկի տպագրության հետ կապված և շրջանառության մեջ կանխիկ փողի կրճատման գործոնով: 

Ստվերայնության մակարդակի կրճատման դեպքում տեղի է ունենում այն, որ տարբեր գործարքներ, որոնք վերոնշյալ գումարից ավելի են, պարտադիր կերպով անցնելու են բանկային համակարգի միջոցներով և երևալու են տարբեր հաշիվներում՝ իրական գործարքների տեսքով արտացոլված: Հակառակ դեպքում, երբ այն կանխիկով էր կատարվում և կիրառվում էր արտարժույթներ, գնային տատանումներ կարող էին տեղի ունենալ:

Այնուամենայնիվ, այստեղ չի բացառվում նաև, որ նվազագույն գնային գործարքը տեղի ունենա անկանխիկ տարբերակով, իսկ մնացած բաղադրիչն ապահովվի կանխիկ տարբերակով: Նման մեխանիզմենր կամ շրջանցման գործիքներ ևս հնարավոր է կիրառվեն:
Շատ տնտեսվարողների համար, իհարկե, սկզբնական հատվածում կառաջանան դժվարություններ, որովհետև վերջիններս ստիպված կլինեն ամեն գործարքի համար դիմել բանկ և այդպիսի գործընթացների միջով անցնել: Նախկինում կանխիկը ընդամենը ձեռքից ձեռք էր անցնում, հիմա միջանկյալ օղակ է ավելանում դրան:
Արտարժույթի գործոնի հետ կապված նշեմ, որ եթե կանխիկ գործարքների մի մասը նախկինում տեղի էին ունենում արտարժույթի տեսքով, ապա դրանք այս դեպքում պետք է մտնեն և ֆիլտրվեն, որը կոչվում է ստերիլիզացիայի գործոն, կամ փոխանցվեն արժույթով: Այստեղ հնարավոր է, որ բանկերն  կամ արտարժութային փոխանակման կետերը որոշակի առումով հնարավորություններ ունենան փոխանակման գործընթացում որոշակի կոմիսիաները վերցնել գործարքներով պայմանավորված արտարժույթի փոխանակման գործարքներից,  որը տնտեսվարողի համար կարող է լինել որոշակի գումարի կորստի բաղադրիչ:
Հետևաբար, պետք է առանձնացնել փոփոխությունների և՛ դրական կողմերը, և՛ դժվարությունները, որոնք կառաջանան:

Բայց եթե մարդն իր եկամուտները ստանում է դրամով, գործարքներն անում է դրամով, ապա նրա համար արտարժույթով աշխատելու ռիսկերը, կամ բաղադրիչները դուրս կմղվեն: Արդյունքում՝ նրան, ում պետք չէ արտարժույթ գործարքների համար, արդեն այն չի պահի: Արտասահմանից տարբեր փոխանցումների դեպքում էլ տարբեր բանկեր փորձելու են իրենց տարիֆներով կամ սակագներով կարգավորել:

Բայց այս գործընթացին պետք է պատրաստ լինի նաև բանկային համակարգը, որովհետև այն ավելացնելու է գործարքների քանակը, իսկ վերջինիս դեպքում արդեն, հերթեր, սպասարկման արագություն, ծառայությունների որակի բարձրացման հարցեր կարող են առաջանալ, որին բանկային համակարգը պետք է արձագանքի, բնակչության շրջանում դժգոհություններ չառաջացնելու համար:

Panorama.am-Փորձագիտական շրջանակներում կարծիք կա, որ նման սահմանափակումից հետո տնտեսվարողները կդիմեն կատարված գործարքների մի մասն ընդհանրապես ցույց չտալու գործողություններին, դրանով կրճատելով ՀԴՄ կտրոնների տրամադրումը և նպաստելով ստվերի մեծացմանը:

Վ. Խաչատրյան-Այսեղ ըստ ապրանքատեսակների  ձևակերպման խնդիր կառաջանա:Կարող է  լինի 400  հազար դրամ արժողությամբ ապրանք, որը երկու անգամ 200 հազարական դրամի գործարքով արվի, որպեսզի անկանխիկ չիրականացվի: Բայց կան նաև այն կանխարգելող օրենսդրական մեխանիզմենր: Ընդհանրապես ՀԴՄ չտպելու գործոնը միշտ էլ կարող է լինել: Բայց դրա օրենսդրական կարգավորում կա, որ եթե 300 հազարը գերազանցող գործարք է եղել և այն չի ձևակերպվել, ապա այն առոչինչ է համարվում, դրա համար օրենքով վարչական պատասխանատվության է նախատեսված, նաև կտրոնի խնդիր կարող է ունենալ:
Այստեղ նաև քարտերի և անկանխիկ վճարումների սարքերի անհրաժեշտության խնդիրը կարող է առաջանալ, ինչպես նաև բանկերի հետ կապեր հաստատելու, օնլայն գործարքները ֆիքսելու և այլն, որը նաև տեխնիկական ապահովման համար որոշակի ժամանակահատված է պահանջելու, մինչև տնտեսվարողը հարմարվի դրան:

Իհարկե, ցանկացած փոփոխություն ունի նաև հակառակ կողմից հակադրվելու միտում, և պետք է անցնի որոշակի ժամանակահատված դրական փոփոխությունները տեղ հասնելու համար:
Նույն այդ ստվերային գործարքները երբ վերացվում են՝ անկանխիկ գործարքով վճարումները դառնում են բյուջետային մուտքեր, որն էլ իր հերթին վերածվում է թոշակի և այլն: Այսինքն՝ այն ստիպում է մարդկանց գիտակցել նաև փոփոխության այդ դրական կողմը:
Մյուս կողմից էլ նման գործարքների գումարային չափը մեծ է, դրանք հաստատ թոշակառուն չի անելու, այն անելու են հիմնականում տնտեսվարողները: Այս փոփոխությունն ուղղված է հիմնականում տնտեսվարողների գործունեությանը, հասարակության մեջ շատ ավելի փոքր մասին է բաժին ընկնելու գործարքների նման բաղադրիչը: Եթե փորձենք հիշել, թե երբ ենք վերջին անգամ 300 հազարը գերազանցող գործարք արել, ապա կհասկանաք, որ հասարակության մեծ մասի մոտ դրանց տեսակարար կշիռը քիչ է:

Արդարադատության փոխնախարար Երանուհի Թումանյանցը փոփոխության պարզաբանման համար հրավիրված ասուլիսում հայտնել էր, որ քաղաքացին չի կարողանալու վճարվող գումարը մասնատել 300 հազարից քիչ չափի՝ որոշակի ժամանակահատվածում վճարելու պայմանով, որպեսզի խուսափի անկանխիկ գործարքից, քանի որ այդ հարցը նույնպես կանոնակարգված է օրենքով և կդիտարկվի պահանջից խուսափելու դեպք:

«Գործարքի առոչինչությունը նշանակում է, որ յուրաքանչյուր շահագրգիռ անձ 10 տարվա ընթացքում կարող է դիմել դատարան և կկիրառվի առոչինչության հետևանքները, որը նշանակում է, որ յուրաքանչյուր կողմից կվերադարձվեն այն ինչ տրվել են»,-պարզաբանել էր Երանուհի Թումանյանցը և տեղեկացրեց, որ եթե ֆիզիկական անձինք օրենքի պահանջն առաջին անգամ խախտեն ապա կտուգանվեն 100 հազար դրամի չափով, իսկ մեկ տարվա ընթացքում այն կրկնվելու դեպքում 200 հազար դրամ, բայց գործարքն, միևնույնն է, առոչինչ է ճանաչվելու:

Պատրաստեց Ա. Վարդանյանը