Ձեր վստահելի աղբյուրը

2022 թվականին Հայաստանում արձանագրվել է արտարժույթի փոխարժեքի աննախադեպ անկում, որի պայմաններում սակայն գրանցվել է արտահանման ծավալների մեծ աճ: Այս միտումը պարզաբանելու համար Panorama.am-ը դիմեց Tvyal.com հարթակի ղեկավար, ՀՊՏՀ դոցենտ, տնտեսագետ Աղասի Թավադյանին:

Ա. Թավադյան- Ըստ կանխատեսումների՝ այս տարի, նախորդ տարիների հետ համեմատած, ունենալու ենք և արտահանման և ներմուծման 60 % աճ: Արտահանման հիմնական աճի ուղղությունն է ԵԱՏՄ-ն, մասնավորապես՝ ՌԴ-ն: Ասեմ, որ ԵԱՏՄ-ի ստեղծումից մինչև 2021 թ.-ն արտահանումը գրեթե եռապատկվել է, բայց այս տարի արտառոց է, քանի որ տարվա ավարտին կանխատեսվում է , որ արտահանումը լինելու է 2.2-ից 2.6 անգամ ավելի շատ, քան նախորդ տարի: 2021 թվականին արտահանումը ԵԱՏՄ փակեցինք մոտ 1 մլրդ դոլարի սահմաններում, այս տարի լինելու է 2.2-2.6 մլրդ դոլար:

Արտահանման կառուցվածքում արձանագրվել է նաև գյուղոլորտի ապրանքների արտահանման աճ, բայց հիմնական աճը մեքենաշինության ապակեղենի, տեխնիկայի և քիմիկատների աճն է, որն ավելացել է 3-10 անգամ: Այսինքը, տեխնիկայի արտահանումը ՌԴ ավելի քան 10 անգամ աճել է՝ համեմատած նախորդ տարիների հետ: Հասկանալի է, որ այդքան հզորություններ չունենք տեխնիկա արտադրելու համար: Այդ դեպքում ինչո՞ւմն է խնդիրը: Քանի որ Ռուսաստանը գտնվում է պատժամիջոցների տակ և չի կարողանում որոշ ապանքատեսակներ ներմուծել Եվրոպայից և այլ պետություններից, մյուս կողմից էլ պատժամիջոցների պատճառով կապիտալի մի մասը և մարդիկ դուրս են գալիս ՌԴ-ից և հաստատվում  են Հայաստանում, մեր մոտ հաստատված բիզնեսների մի մասը բերում է ապրանք այլ պետություններից և մի բեռնատարից մյուսը տեղափոխելով այն ուղարկում է ՌԴ: Այս հոսքի տոկոսներն է մեծացել, բայց այն չի նշանակում, որ ընդհանուր արտահանման աճ չունենք:  Այսինքը, եթե ընդհանուրից հանենք իմ նշած աճը, ապա ևս մեծ աճ ունենք:

Panorama.am-Արտահանման ո՞ր ուղղություններով են խնդիրներ գրանցվել:

Ա. Թավադյան-Արտահանման մեջ խնդիր ունի թեթև արդյունաբերությունը՝ տեքստիլն ու տրիկոտաժը, որոնք կրճատվել են և՛ դեպի ՌԴ, և՛ Եվրամիություն: Մինչև 2013 թվականը գրեթե զրոյական էր տեքստիլ-տրիկոտաժի արտահանումը, ամենաբարձրը 2018 թվականին է եղել, երբ ընդհանուր արտահանման մոտ 8.5 % էր կազմել տեքստիլը, տրիկոտաժը և կոշկեղենը: Այս տարի արտահանման տոկոսը իջել է դեպի Եվրոպա և հասկանալի է, թե ինչու: Տարվա սկզբին պայմանագրերը կնքել էին եվրոյի 560 փախարժեքի պայմաններում, այս պահին այն 360 դրամից ցածր արժի:

Որոշակի խնդիրներ ունի նաև հանքահումքային արտադրությունը, որովհետև հանքաքարի մետաղների գինն համաշխարհային շուկայում որոշվում է դոլարով, իսկ դոլարի գինն ընկել է: Այսինքն 20 %-ով մեր հանքարդյուանբերության եկամուտը կրճատվել է նախորդ տարվա համեմատ, որը նույնպես խնդիր է: Ճիշտ է՝ մեր արտահանման մոտ 30%-ը կազմում էր պղնձի հանքաքարը և խտանյութը, որը պարզապես հումք է և միշտ պահանջարկ ունի , անկախ նրանից թե ուր ենք արտահանում, բայց այդ միտումն էլ պետք է հաշվի առնել: Հետաքրքիրն այն է, որ մի կողմից եվրոն և դոլարն արժեզրկվել են դրամի համեմատ, դրա պատճառով որոշ ուղղություններով ավելի դժվարացել է արտահանելը, բայց մեր դիվերսիֆիկացված ուղղությունը որտեղ վերջնական արտադրանք ենք արտահանում, մեծ հավելյալ արժեք ունի, այն ՌԴ-ն է, որն, ինչպես հասկանում եք, ավելացել է:

Panorama.am-Ի՞նչ պատկեր ունենք գյուղատնտեսական ապրանքների մասով, քանի որ այսօր գյուղոլորտը միակն է, որտեղ տնտեսական ակտիվությունն անկում է գրանցել:

Ա. Թավադյան-Գյուղատնտեսությունն էլ է ավելացել, չնայած նրան, որ ՀՆԱ-ի երկնիշ աճի մեջ այն միակ ոլորտն է, որտեղ բացասական արդյունքներ են գրանցվել, որից պետք է հետևություն անել: Այստեղ կան նաև այլ խնդիրներ: Գյուղատնտեսության անկումը հիմնականում պայմանավորված է նրանով, որ վերաֆինանսավորման և այլ տոկոսադրույքներ այս տարի բավականին բարձրացել են: Գյուղատնտեսությունն էլ մի քիչ ռիսկային ոլորտ է այն առումով, որ առաջին հերթին բարձր տոկոսադրույքներն են անդրադառնում նրա վրա, մյուս կողմից էլ՝ երաշտը և արդյունքում գյուղատնտեսությունը գրանցում է ցածր արտադրանք: Այստեղ փակ շղթա կա. գյուղատնտեսության ցածր արտադրողականությունն ազդում է նրա վրա, որ շուկայում գյուղատնտեսական արտադրատեսակների գները բարձարանում են և այն բերում է հավելյալ գնաճի: Հայաստանում գնաճի առանձնահատկությունն այն է, որ նրա վրա ազդում գյուղատնտեսական ապրանքների գները, այսպես ասած՝ երաշտը, երկորդ հերթին՝ համաշխարհային գնաճային տենդենցները, որն այս պահին տեսնում ենք:

Այսօր վերաֆինանսավորման տոկոսադրույքը բարձր է պահվում, որպեսզի զսպի գնաճը, բայց գյուղատնտեսակն ոլորտն ընկնում է փակ շղթայի մեջ: ԿԲ-ն տոկոսադրույքը բարձր՝ 10 %-ի վրա է պահում, որպեսզի զսպի գնաճը, որը բանկային համակարգի վրա այնքան էլ չի ազդում, քանի որ արտասահմանից մեծ քանակությամբ կապիտալ և մարդիկ են եկել՝ իրենց հետ բերելով փող՝ ապահովելով փողի շարժը, սակայն այդ գումարները չի տեսել գյուղատնտեսությունը, այդ պատճառով էլ այնտեղ որոշակի անկում է արձանագրվել: Բայց ՌԴ-ի շուկան մեծ է և տարբեր ապրանքների պահանջարկ ունի և այդ ուղղությամբ գյուղատնտեսական ապրանքների արտահանումն էլ աճել է:

Panorama.am-Ո՞ր ապրանքատեսակներից է արտահանման անկում արձանագրվել:

Ա. Թավադյան-Պետք է առաջին հերթին նայենք գնաճին, եթե համեմատենք նախորդ տարվա հետ, ապա կտեսնենք, որ բացի ձվից և խնձորից, որնց գինն նախորդ տարվա համեմատ իջել է, մնացած բոլոր գյուղատնտեսական ապրանքների գինը բարձարցել է: Կաղամբի գինը եռապատկվել է , բանջարեղենների որոշ տեսակների գները 1.5-2 անգամ են աճել, որը երաշտների և ընդհանուր պահանջարկի ավելացման պատճառ է: Արտահամնան ուղղություններից մեր գյուղատնտեսական ապրանքներն հիմնականում գնում են ՌԴ: Եթե նայենք բանջարեղեններին և պտուղներին, ապա դրանց արտահանման անկում չեն գրանցվել, նույնիսկ ավելացել ենծավալները: Անկում կա թեթև արդյունաբերական ապրանքների և ծխախտոի ոլորտներում, բայց վերջինս դեպի ՌԴ և արևելք նույնպես ավելացել է:

Panorama.am-Տարածաշրջանային քաղաքական զարգացումների ֆոնոին ի՞նչ ունենք Թուրքիայի ուղղությամբ:

Ա. Թավադյան-Եթե նայենք 2020 թվականից մինչև օրս՝ երկու տարվա մեջ թուրքական ապրանքների ներմուծումը 40%-ով անկել է: Այսինքն՝ ոչ թե թուրքական ապրանքների, այլ հենց Թուրքիայից բերած ապրանքների անկում է արձանագրվել, բայց «Պատրաստված է Թուրքիայում» դասիչի ապրանքի ներմուծումն անկում է ապրել ընդամենը 2 %-ով:Այսինքը՝ մարդիկ այդ ապրանքները ոչ թե Թուրքիայից են բերում, այլ թուրքական ապրանքներն այլ ճանապարհներով են բերում:

Թուրքիա արտահանում գրեթե չունենք, սակայն հետաքրքիրն այն է, որ այս տարվա 6-րդ,7-րդ և 8-րդ ամիսներին  գրանցել ենք Թուրքիա արտահանման աննախադեպ աճ և այդ երեք ամիսների կտրվածքով 2-3 անգամ արտահանումն ավել է եղել, քան ներմուծումը: Ի՞նչ ենք արտահանել: Արտահանել ենք չզտված ոսկու փոշի: Այդ երեք ամիսների ընթացքում մոտ 57 մլն դոլարի չզտված ոսկու փոշի ենք արտահանել, որը մոտավորապես 800 կգ է: Այս միտումն ներկայում կանգնած է, այն պարզապես արտահանման մի ժամանակավոր դեպք էր, որը հետաքրքիր է և ավելի խորությամբ դիտարկման կարիք ունի:

Զրուցեց՝ Ա. Վարդանյանը