Ձեր վստահելի աղբյուրը

Կառավարությունը հունվարի 18-ի նիստում հաստատեց միանգամից երեք վարկային նախագիծ, որոնցով ՀՀ պետական պարտքը  մեկ օրում ավելացվեց 85.8 մլն եվրոյով և 66.1 մլն դոլարով։  Ինչպե՞ս  է ազդում պարտքային բեռի հետևողական ավելացումը Հայաստանի տնտեսության վրա, արդյո՞ք նման ծրագրերի համար հնարավոր չէ ներքին ռեսուրսներ օգտագործել, հատկապես Երևան քաղաքի մեծ բյուջեից՝ հաշվի առնելով այն հանգամանքը, որ ներգրավվող 85.8 մլն եվրո վարկն ուղղվելու է Երևանի ճանապարհաշինության և էներգախնայողության ծրագրերին։ Panorama.am-ը այդ հարցերն ուղղեց ՀՊՏՀ պրոֆեսոր Ատոմ Մարգարյանին։

«Հայաստանի ֆինանսական հատվածը լարված է, այդ վարկային ծրագրերը, փաստորեն ենթակառուցվածքների զարգացմանը՝ ճանապարհների, դպրոցաշինությանը, էներգախնայողությանը, ջերմամեկուսացմանն են ուղղված։ Օգտակար ծրագրեր են, խնդիր չկա, բայց ինչո՞ւ պարտքային բեռն ավելացնելու հաշվին։

Խնդիրն ինչումն է։ Հատկապես վերջին 2-3 տարիներին գործադիրը հիմնական շեշտը դրել է պարտքը ներքին փոխառությունների հաշվին ավելացնելու վեկտորի վրա, այսինքը՝ պետական պարտատոմսերի թողարկման, տեղաբաշխման՝ ինչպես Հայատանում, այնպես էլ դրսում, որը բավականաչափ թանկ, բարձր տոկոսներով, ներգրավումներ են։ Այսինքը՝ փոխառություններ են, երբ այլ հավասար պայմաններում այդ ռեսուրսը կարող էր դառնալ մասնավոր ներդրումների աղբյուր։ Հիմնական ներդրողներից մեկը պետական պարտատոմսերի մեջ եղել է բանկային հատվածը։ Հիմա, կարծես թե այդտեղ էլ ռեսուրսը սպառվել է, ներքին փոխառության ռեսուրսը սպառվել է և պետական ներքին պարտքը ընդհանուր պարտքի մեջ պատկառելի՝ մոտ 40 % մասնաբաժնի է հասել, ընդ որում բավականին թանկ՝ սպասարկման տեսանկյունից, իսկ ժամկետի տեսնակյունից՝ ավելի կարճ ժամկետով։

Ինչ վերաբերում է էս կարգի փոխառություններին, այս պատմության մեջ դրականը երևի դա է, այդ կարգի վարկերը միջին և երկար ժամկետի վարկեր են և համեմատաբար ավելի ցածր տոկոսադրույքներով են։ Եթե նպատակայնության տեսանկյունից նայենք, ընդհանրապես, այո պետք է ենթակառուցվածքները, քաղաքը շրջանցող ճանապարհների  ցանցն ընդլայնել կամ կապիտալ վերանորոգման ենթարկել։

Ենթադրենք, այնպիսի օղակաձև գոտևորող ճանապարհ, ինչպիսին Դավիթ Բեկն է, Նորքի զանգվածներից դեպի ներքև, այդ ճանապարահատվածը խայտառակ վիճակում է։ Այդ կարգի պրոյեկտների իրականացումն անհրաժեշտ է, բայց ես գտնում եմ, որ ընդհանրապես պարտքն ավելացնելու հաշվին այդպիսի ծրագերր իրականացնելն արդեն կարող է սահմանային իրավիճակի բերել պետական բյուջեն՝ դեֆիցիտը մեծացնելով, իսկ այն դեֆիցիտի ֆինանսավորման աղբյուր է դառնում, ինչն էլ նշանակում է, որ էլ ավելի է մեծանում սնանկության կամ պետական, այսպես ասած, սուվերեն դեֆոլտի հավանականությունը։ Այն դեպի դեֆոլտ տանող ճանապարհ է։

Մեր տնտեսությունն այն վիճակում չէ, որ գեներացնի միջին և երկարաժամկետ եկամուտներ, որպեսզի այդ պարտքերը բնականոն սպասարկվեն։ Փաստորեն այս տարվանից սկսած եկող տարիները շատ ծանր են լինելու պետական պարտքի սպասարկման տեսանկյունից, միլիարդ և ավել ծախսեր, որոնք պետք է այլ նպատակների ուղղվեին։ Այն, որ մեր առաջնային խնդիրն՝ անվտանգային խնդիրեն է և այն լուծված չէ։ Անհրաժեշտ է, որպեսզի ռեսուրսների մոբիլիզացիա գնա, վերակառուցվի պետական բյուջեի ծախսային պորտֆելը և առաջնային լուծվի բանակի, անվտանգության, ամրաշինական և հազար ու մի այլ հարցեր։ Դրանք, կարծես թե, դիտարկվում են շարքային հարցեր, այլ հարցերի թվում։ Իհարկե, կարևոր են և ենթակառուցվածքները և սոցիալական ծախսերի մասով, բայց այս հարցը թողնել շարքայինների թվում և այդ կարգի վարկեր ներգրավել՝ ճիշտ չէ։

Չանայած մեծ հաշվով, եթե կառավարությունը դիմի ռազմական ծախսերն ավելացնելու ահմար, պարզ է, որ արտաքին դոնորներն այդպիսի գումարներ չեն հատկացնի։ Այլ հավասար պայմաններում այսպիսի գումարների ներգրավումը թույլ է տալիս բյուջեի այլ աղբյուրներից, մասնավորապես՝ հարկային եկամուտներից և ներքին փոխառություններից գոյացած միջոցներից առաջացող գումարները վերաբաշխել ռազմական նպատականերին։

Բարդ է իրավիճակը, բայց լավ օրից չէ։ Լուրջ ռեֆորմներ չկան, մենք չենք տեսնում դիֆերենցում հատկապե հարկային քաղաքականության մասով, տափարակա է և՛ անձնական եկամուտների հարկման, և՛ բիզնեսի եկամուտների հարկման, և՛ ավանդական այն հարկատեսակների, որոնք գոյացնում են պետական բյնուջեն, մասնավորապես՝ ավելացված արժեքի հարկի և հատկապես աքցիզների մասով։ Շարունակվում է նույն սողացող քաղաքականությունը։ Մինչդեռ վաղուց պետք է որակական նոր շեշտադրումներ անեին և ռազմավարական նպատակադրումներին համապատասխան նաև գործիքակազմերը պետք է վերագնահատվեին և վերափոխվեին։

Առաջնահերթ հարկային գործիքակազմը պետք է վերափոխվեր, ինչը մենք չենք տեսնում։ Այսպիսի լուծումներ չանելով նորից ձեռքը մեկնել դուրս և նորից պարտք ներգրավել, այս ֆոնին, իհարկե, նպատակահարմար չէ»,- ասաց Ատոմ Մարգարյանը։