Կրթություն, գիտություն 11:47 29/01/2024 Հայաստան

Գիտության միջոցների 2.8 անգամ աճն ահավոր զարգացում է, բայց՝ սարսափելի ցածր ֆինանսավորում. Արթուր Իշխանյան

ՀՀ կառավարությունը 2024 թվականի բյուջեով գիտության ոլորտին հատկացրել է 36 մլրդ դրամ։ Արդյո՞ք ֆինանսավորումը բավարար է այս կարևորագույն  ոլրտի զարգացման համար և թիրախայի՞ն է արվում պետական ֆինանսավրումը։ Վերոնշյալ հարցերի պատասխանը ստանալու համար Panorama.am-ը դիմեց ՀՀ ԳԱԱ ակադեմիկոս-քարտուղար Արթուր Իշխանյանին։

Ա.Իշխանյան-Գիտության դերն այսօր անառարկելի  է մեր կյանքում, առավելապես առանձնապես հաշվի առնելով այն աշխարհաքաղաքական վիճակը, որում մենք մենք գտնվում ենք և այն բոլոր մարտահրավերները, որոնց առաջ կանգնած ենք։ Ակնհայտ է, որ նույնիսկ թռուցիկ հայացք ձգելով բոլոր այն պրոցեսների վրա, որոնք այսօր ընթանում են երկրագնդի տարբեր անկյուններում, պարզ է, որ մարդկությունն այլևս թևակոխել է առավելապես տեխնիկատոխնոլոգիական պայքարի դարաշրջան։ Այդ առումով խիստ կարևոր է, թե որքան է տվյալ պետությունը ֆինանսավորում գիտությունը։

Գոյություն ունի ֆինանսավորման չափման հստակ եղանակ, ցանկացած հանրագիտարանում, կլինի Վիքիպեդիան, թե Բրիտանական հանրագիտարանը, կարելի է տեսնել, որ այդ չափն տրվում է պետության համախառն ներիքին արդյունքից արվող մասնահանման չափով։ Համարվում է, որ անհրաժեշտ նվազագույն չափը, որպեսզի գիտության արդյունքներն ունենան շոշոփելի ազդեցություն մեր կյանքի, տնտեսության, կրթության որակի և այլնի վրա, անհրաժեշտ է ՀՆԱ-ի 1 %-ը։

Եվրամիության միջինը կազմում է 2 %, առավել զարգացած գիտություն ունեցող երկրներում այն 3% և ավել է։ Կան երկրներ, որտեղ 4%-ից ավել է, ինչպես Հարավային Կորեան և Իսրայելը, իսկ Հայաստանում անկախությունից ի վեր՝ մինչև 2020 թվականը ներառյալ այն մշտապես անփոփոխ պահվել է 02-0,25%-ի սահմաններում։ Այսինքը՝ 4 անգամ պակաս, քան պահանջվող նվազագույնը։ Սա սարսափելի ցածր թիվ  է և այս թերֆինանսավորումը բերել է բազմաթիվ բացասական հետևանքների։

Խոսեմ ներկա ֆինանսավորումից։ Ի ուրախություն բոլորիս, վերջին 2-3 տարվա ընթացքում դիտվում է գիտության ֆինանսավորման էական աճ, որը բացարձակ թվերով հետևյալն է, այն 0.23-0.25%-ը, որը կար 2019 կամ 2020 թվականներին, բացարձակ արժեքով կազմում էր մոտավորապես 25 մլն ԱՄՆ դոլարին համարժեք դրամ, այսօրվա թիվը՝ 36 մլրդ դրամը մոտավորապես 70 մլն դոլար է, այսինքը մենք գործ ունենք 2.8 անգամ ֆինանսավորման ավելացման հետ։ Այս ավելացումն իրապես էական է, կիրառելով ինչ-որ տեղ ժողովրդական ժարգոնը, կասեմ, որ ահավոր զարգացում է և աճ է։ 2.8 անգամի ազդեցությունն ավելի քան շոշափելի են։ Դիտվում է ակնհայտ աշխույժություն ոլորտում։ Ակնհայտորեն կասեցվել են մի շարք բացասական երևույթներ, որոնց մասին ես կխոսեմ։

Բայց արդյո՞ք այն բավարար է, նորմալ է։ Պատասխանը, ցավոք սրտի, միարժեք՝ ոչ և հստակ՝ ոչ։ Ինչո՞ւ, որովհետև այդ հավելումը՝ 25 մլն դոլարից թռիչքը 70 մլն դոլարի, որն, իհարկե, ահռելի թտիչք է, ՀՆԱ-ի աճով պայմանավորված, պարզվում է, որ այն ընդամնեը կազմում է նախկին 0.25 %-ից թռիչք 0.35%-ի, իսկ այն նշանակում է, որ, միևնույնն է, այն 3 անագամ պակաս է նվազագույն պահանջվողից։ Համեմատության համար ասեմ, որ մեր արևմտյան հարևանները, գիտության ոլորտին տալիս է, իենց ՀՆԱ-ի 1.2 %-ը։ Այսինքն սա սարսափելի ցածր, աննորմալ ցածր ֆինանսավորում է։ Սա պետք է գիտակցել և իմ անձնական և խորը համոզմամբ, նման ֆինանսավորման պայմաններում խոսել ապագայում որևէ հնարավոր մրցակցության մասին տեղին չէ։

Կրկնում եմ՝ ֆինանսավորումը չափազանց էական է, այն դրական միտումները, որոնք տեսնում ենք՝ բազմաթիվ են։ Այդ ֆինանսավորումն ուղղվել է սարքերի, նյութերի ձեռքբերման, ենթակառուցվածքների արդիականացման, աշխատավարձերի ավելացման, արտասահմանյան առաջատար մասնագետների հրավիրման և այլ նպատակներին, որոնց մասին մենք կերազեինք մի քանի տարի առաջ։ Կա այդ դրականը, բայաց այն առոչինչ է իրական պահանջվածի համեմատ։ Բոլոր դեպքերում, եթե հացի գինը 200 դրամ է, նախկինում դուք ունեք 10 դրամ, այսօր ունեք 50 դրամ՝ այո, լավ է, բայց բավարար չէ։

Panorama.am-Կառավարություրնից ասում են, որ գիտության ոլորտը թիրախային են ֆինանսավորում, այդպե՞ս է արդյոք։

Ա. Իշխանյան-Եթե թիրախային ասելով հասկանում ենք, թե ինչ խնդիրներ պետք է լուծել, ապա պետք է թվարկենք մեր խնդիրները։ Ինչ խնդիրներ ունեինք. 30 տարի շարունակ ընդհանրապես չի ֆինանսավորվել նյուտեխնիկական բազան։ Ավելին, նույնիսկ խորհրդային տարիների վերջին տասնամյակում նույնպես այն չի արվել և բոլոր սարքերն ու սարքավորումներն այլևս արմատապես հնացած էին։ Առավել ևս, եթե մենք հաշվի առնենք, որ վերջին 30-ամյակում գիտական սարքավորումների մեջ առավելապես մտել են համակարգչային տեխնոնլոգիաներն, ապա անհուսալիորեն հնացած էր մեր նյութատեխնիկական բազան։ Առաջին անգամ ես կասեի, իրոք աննախադեպ ներդրում է արվել այդ ուղղությամբ, նախորդ տարի՝ 4.2 մլրդ դրամի կարգի, որը մոտավորապես 10 միլիոն դոլորա է։ Անշուշտ, երբ որ 0 էր՝ սա թռիչք է ահռելի։

Իսկ որքան է այսօր պահանջվում մեր ինստիտուտների վերազինման համար՝ նվազագույնը 200 մլն դոլար։ Անշուշտ երկնից թաված մանանա է թվում այս 10 մլն դոլարը, որը նախորդ 30-ամյակում գումարային այդքան էլ չի եղել, ինչն ահռելի է։ Առաջին՝ նյութատեխնիկական բազայի, գիտական սարքերի արդիականացում,  երկրորդ՝ մենք ոլորտից դիտում էինք աննորմալ արտահոսք և բացասական երևույթներ։

Անկախության շեմին Հայաստանում կար 30 հազար գիտնական, որը մեր 3-4 միլիոն բնակչության պայմաններում 1 մլն-ի հաշվով կազմում էր մոտավորապես 8 հազար գիտնական։ Աշխարհում 1 մլն-ի հաշվով գիտնականների միջին թիվը կազմում է մոտավորապես 3 հազար։ Այսօր մեր 3 մլն բնակչության համար գումարային 3.8 հազար գիտնական կա։ Սա 2.5-3 անգամ պակաս է, քան աշխարհի միջինը։ Մինչդեռ աշխարհի զարգացած երկրներինը 6-8 հազար գիտնականն է։

Հետևաբար՝ մենք այսօր պետք է խոսենք 20 հազար գիտնականից, իսկ ուեննք ընդամենը 3 հազար 800 գիտնական և այդ գիտնականներն հիմնականում ծերացած են՝ ահռելի։ Պատկերացնում եք, որ մեր գիտական արդյունքի մոտ 90 %-ը տալիս են ավագ սերնդի գիտնականները, որոնց միջին տարիքը 70 է։ Այս բացասական երևույթը կանխվել է աշխատավարձերի էական շոշափելի ավելացմամբ՝ այս ֆինանսների հաշվին։ Առաջին անգամ գիտական համայնքն ինչ-որ ապահովություն է սկսել զգալ և այլես կանգնեցվել է գիտնականների թվի անընդմեջ գծային անկումը, բոլոր այս 30 տարիների ընթացքում։ Այն կանխվել է, աշխատավարձերը բարձրացել են, թիրախային արվածն այդ ուղղությամբ շատ էական է։

Ձեռնարկվել են բազմաթիվ քայլեր գիտության մեջ երիտասարդների պահպանման համար, որովհետև մենք ընդհանրապես չունենք միջին տարիքի գիտնականներ, երիտասարդները գալիս էին գիտություն, պաշտպանում էին գիտական աստիճան և մի երկու տարուց հեռանում էին՝ կա՛մ ՏՏ ոլորտ, կա՛մ արտասահման։ Մեր անկախության տարիներին առաջին անգամ է, որ այդ անկումը կասեցվել է այն պատճառով, որ Գիտության կոմիտեն ձեռնարկել է բազմաթիվ նպատակային ծրագրեր ուղղված հենց երիտասարդներին՝ ասպիրանտների աջակցության ծրագիրը և մի շարք այլ։

Մանրամասները՝ կից ներկայացվող ձայնագրությունում։
 



Աղբյուր` Panorama.am
Share |

Հարակից հրապարակումներ`

Տեքստում սխալ կամ վրիպակ նկատելու դեպքում, ուղարկեք խմբագրին հաղորդագրություն` նշելով տվյալ սխալը, այնուհետև սեղմելով Ctrl-Enter:

Լրահոս

17:53
Հարուստների առողջության ապահովագրությունը միջին խավի հաշվին. Ծաղիկ Վարդանյանի ահազանգը
«Այն որ 2023 թվականաից պետք է ներդրված լիներ  առողջապահական համակարգի ամենաթմբկահարվող բարեփոխումը,իսկ ես կասեի հեղափոխական ծրագիրը՝...
Աղբյուր` Panorama.am
17:50
Սարգիս Խանդանյանը հանդիպել է Ուկրաինայի Գերագույն ռադայի նախագահին, ՀՀ ԱԺ անունից իր աջակցությունը հայտնել
ՀՀ Ազգային ժողովի արտաքին հարաբերությունների մշտական հանձնաժողովի նախագահ Սարգիս Խանդանյանը Կիևում հանդիպել է Ուկրաինայի Գերագույն ռադայի...
Աղբյուր` Panorama.am
17:38
Արման Ծառուկյանը Մախաչևի դեմ տիտղոսային մենամարտի չեղարկումից հետո խոսել է ապագայի իր ծրագրերի մասին
UFC-ի հայ մարտիկ Արման Ծառուկյանը Նիկա Կելեխսաևի հետ հարցազրույցում խոսել է ռուս Իսլամ Մախաչևի դեմ տիտղոսային մենամարտի չեղարկումից հետո ապագայի...
Աղբյուր` Panorama.am
17:24
Անպատրաստ դատարան ներկայացած դատախազի պաշտոնն իջեցրել են
Գլխավոր դատախազ Աննա Վարդապետյանի՝ 2024 թվականի նոյեմբերի 26-ի որոշման հիման վրա՝ Երևան քաղաքի Ավան և Նոր Նորք վարչական շրջանների...
Աղբյուր` Panorama.am
17:14
Խորթ հայրը տասը տարի շարունակ բռնшբшրել է խորթ դստերը
Տղամարդը կասկածվում է խորթ դստեր նկատմամբ բռնություն գործադրելու մեջ։ Նա ապրում է Նիժնի Նովգորոդի մարզում։ Դեպքի մասին հայտնում է NewsNN-ը՝...
Աղբյուր` Panorama.am
17:11
Վիգեն Բադալյանի «թուրքական գամբիտը». «ՀԵՏՔ»
Այս մարդը՝ Վիգեն Բադալյանը, ոլորտի կնքահայրն է,-ասել է Ջեմիլ Օնալը։
Աղբյուր` Panorama.am
17:06
Իրավիճակը ճանապարհներին՝ ժամը 17․00-ի դրությամբ
Փետրվարի 14-ին՝ ժամը 17:00-ի դրությամբ, Աշտարակի, Նաիրիի, Ապարանի, Մասիսի, Էջմիածնի, Արտաշատի, Արարատի, Եղեգնաձորի, Վայքի, Սիսիանի, Գորիսի,...
Աղբյուր` Panorama.am
16:45
«ԴասA» ծրագրին այս տարի մասնակցում է 32 հանրակրթական դպրոց
ԿԳՄՍ նախարարության ֆինանսական աջակցությամբ իրականացվող «ԴասA» ծրագրին 2025 թվականին մասնակցում է 32 հանրակրթական դպրոց, որոնցից...
Աղբյուր` Panorama.am
16:45
Հռոմի պապը հոսպիտալացվել է
Հռոմի Ֆրանցիսկոս պապը հոսպիտալացվել է։ Կաթոլիկ եկեղեցու 88-ամյա առաջնորդը հոսպիտալացվել է երկարատև բրոնխիտի բուժման համար։ Այս մասին հայտնում է...
Աղբյուր` Panorama.am
16:41
Հայաստանը պատասխանատվություն է կրում ԵՄ-ին անդամակցելու հետևանքները սեփական բնակչությանը ներկայացնելու համար. Զախարովա
Հայաստանցիներին Եվրամիությանը հնարավոր անդամակցության բոլոր հետևանքները բացատրելու պատասխանատվությունը կրում է Հայաստանի իշխանությունը։ Այս...
Աղբյուր` Panorama.am
16:18
«Դատապարտյալների հիվանդանոց» ՔԿՀ-ում խնդիրներ են արձանագրվել հոգեկան առողջության խնդիր ունեցող անձի նկատմամբ
Մարդու իրավունքների պաշտպանը սեփական նախաձեռնությամբ սկսել էր «Դատապարտյալների հիվանդանոց» քրեակատարողական հիմնարկում պահվող...
Աղբյուր` Panorama.am
16:16
Ադրբեջանական վաղեմի երազանքը ՝ Ալմաթայի հռչակագիրը, իրականություն դարձավ ոչ միայն Նիկոլի օրոք, այլ ՝ Նիկոլի շնորհիվ. Արմեն Աշոտյան
ՀՀԿ փոխնախագահ Արմեն Աշոտյանի ընկերները նրա թւյլտվությամբ ֆեյսբուքյան էջում գրել են. «Կոնկրետ փաստ՝ Նիկոլը որպես ադրբեջանական...
Աղբյուր` Panorama.am
16:05
Օրբելիանիների պալատում ՀՀ դեսպանին ընդունել է Վրաստանի նախագահը
Փետրվարի 14-ին, Օրբելիանիների պալատում ՀՀ դեսպան Աշոտ Սմբատյանին ընդունել է Վրաստանի նախագահ Միխեիլ Ղավելաշվիլին։ Դեսպանը շնորհավորել է...
Աղբյուր` Panorama.am
15:33
Փաշինյանը մոտ է սեփական պատմական հանցագործության խոստովանությանը. Սուրենյանց
«Նիկոլ Փաշինյանը երեկ հաստատել է՝ 2019 թվականի հունիսին՝ իր պաշտոնավարման երկրորդ տարում, ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի կողմից ներկայացված ղարաբաղյան...
Աղբյուր` Panorama.am
15:30
Երիտասարդը բռnւնցքnվ հարվածել է ավտոբուսի վարորդի դեմքին և մարմնի տարբեր հատվածներին. Մանրամասներ՝ 97 համարում միջադեպից
Փետրվարի 14-ին, Համայնքային ոստիկանության Նուբարաշենի բաժնում հաղորդում է տվել «Երևան ավտոբուս» ընկերության մի վարորդ: Նա հայտնել է,...
Աղբյուր` Panorama.am
15:29
Կլինեմ ճաղատ ու բեղավոր. Գարիկ Մարտիրոսյանը փոխում է իմիջը
Հումորիստ, շոումեն, պրոդյուսեր և հեռուստահաղորդավար Գարիկ Մարտիրոսյանը պատմել է, թե ինչպես է փոխել իր կերպարը TNT-ի առավոտյան հաղորդման ժամանակ։...
Աղբյուր` Panorama.am
14:56
Ո՞վ է պատասխան տալու իմ աղջկա՝ Լուլուի մահվան համար. Նատալյա Ռոտենբերգ
ԱԺ նախկին պատգամավոր, գործարար Տիգրան Արզաքանցյանի կինը՝ Նատալյա Ռոտենբերգը լացակումած պատմել է, թե ինչ է պատահել իր սպիտակ, սիրուն գամփռի՝...
Աղբյուր` Panorama.am
14:51
Ով է Արշակ Կարապետյանի հիմնած «Համահայկական ճակատ» կուսակցության անդամը
Հանրային գործիչ Արթուր Չախոյանը տեսանյութ է հրապարակել և գրել է. «Նիկոլական Արշակ Կարապետյանի հիմնած «Համահայկական...
Աղբյուր` Panorama.am
14:47
Խանութը ո՞րն է, նման հուշարձանի մոտ խանութ չեն սարքում. Սաշուր Քալաշյանը՝ Ցեղաuպանnւթյան թանգարանի տնօրինության առաջարկի մասին
Նախորդ տարվա հոկտեմբերից մեկնարկել են Հայոց ցեղասպանության հուշահամալիրի հիմնանորոգման աշխատանքները՝ ՀՀ պետական բյուջեի հատկացումներով։...
Աղբյուր` Panorama.am
14:39
Գյումրիին ԵՄ նվիրած ավտոբուսները վերածվել են անշարժ գույքի. Ահազանգ
«Այս ավտոբուսները Գյումրի համայնքին է նվիրել Եվրամիությունը կես տարի առաջ, որոնք բնակիչներին ծառայելու փոխարեն վերածվել են անշարժ...
Աղբյուր` Panorama.am
14:31
Հայաստանը ստացել է Բեռնի կոնվենցիայի շրջանակներում արբիտրաժային գործով Ադրբեջանի ներկայացրած հայցադիմումը
Փետրվարի 12-ին Հայաստանի Հանրապետությունը ստացել է 1979 թվականի Եվրոպայի վայրի բնության և բնական միջավայրի պահպանության մասին Բեռնի կոնվենցիայի...
Աղբյուր` Panorama.am
14:19
Օդի ջերմաստիճանը փետրվարի 15-ի ցերեկը կբարձրանա
Երևանում փետրվարի 14-ի ցերեկը, 15-ի գիշերը և առավոտյան, 19-ին սպասվում է ձյուն։ Փետրվարի 15-ի կեսօրից հետո, 16-18-ին սպասվում է առանց...
Աղբյուր` Panorama.am
14:07
Փաշինյանին դիմավորողների թվում գեթ մեկ գերմանացի պաշտոնյա չի երևում. Կարեն Վրթանեսյան
Տեղեկատվական անվտանգության հարցերով փորձագետ Կարեն Վրթանեսյանը գրում է. «Նիկոլը մեկնել է Մյունխենի անվտանգության համաժողով և իր...
Աղբյուր` Panorama.am
13:54
Փարիզի նշանավոր Մինոտավր ցուցասրահում կբացվի Երվանդ Քոչարի ստեղծագործությունների ցուցահանդեսը
Փետրվարի 15-ին Երվանդ Քոչարի թանգարանի և Փարիզի նշանավոր Մինոտավր ցուցասրահի համագործակցության արդյունքում կբացվի Մաէստրո Քոչարի...
Աղբյուր` Panorama.am
13:37
Պինոքիոյի պես. Չիլիացին պատմել է, թե կետը ինչպես է իրեն կուլ տվել, այնուհետև դուրս թքել
Կետը փորձել է կուլ տալ, այնուհետև դուրս է թքել չիլիացուն, որը փչովի նավով նավարկում էր Մագելանի նեղուցով։ Այս մասին հայտնում է El Pais թերթը։...
Աղբյուր` Panorama.am
13:22
Փաշինյան. ՀՀ անվտանգության ապահովման և կայուն զարգացման համար հատուկ նշանակություն ունի ճկուն, կանխատեսելի և հուսալի գործընկերությունների կառուցումը
Նիկոլ Փաշինյանը Մյունխենի անվտանգության համաժողովի շրջանակում մասնակցել է Հայաստանի կիրառական քաղաքականության հետազոտական ինստիտուտի (ԱՊՐԻ...
Աղբյուր` Panorama.am
13:16
Թրամփի վարչակազմը դադարեցրել է ԱՄՆ Ժողովրդավարության աջակցության ազգային հիմնադրամի ֆինանսավորումը
ԱՄՆ նախագահ Դոնալդ Թրամփի վարչակազմը Միջազգային զարգացման գործակալության (USAID) աշխատանքի դադարեցումից հետո դադարեցրել է նաև Ժողովրդավարության...
Աղբյուր` Panorama.am
13:14
Առկա են կոռուպցիայի հետ կապված մի շարք համակարգային մարտահրավերներ. Հայտարարություն
Երեկ հրապարակվել է Կոռուպցիայի ընկալման 2024 թվականի համաթիվը, որտեղ Հայաստանը պահպանել է նախորդ տարվա ցուցանիշը՝ առանց որևէ առաջընթացի։ Այդ...
Աղբյուր` Panorama.am
13:05
Ելակետը պետք է լինի մեր երկրի ապագան, այլ ոչ թե այն, ինչ Եվրախորհրդարանի անդամներ կգրեն բանաձևում. Վրաստանի ԱԳՆ
«Վրաստանը կանգնած է շատ լուրջ մարտահրավերների առաջ, և իշխանությունները չեն կարող երկիրը զոհաբերել միայն Բրյուսելի հաճելի խոսքեր լսելու...
Աղբյուր` Panorama.am

Տեսանյութեր

Հարկերը վճարենք ու տեսնենք, թե իրենք ինչ ցոփ ու շռայլ կյանք են վարում. Տնտեսվարողներ
12:05 13/02/2025

Հարկերը վճարենք ու տեսնենք, թե իրենք ինչ ցոփ ու շռայլ կյանք են վարում. Տնտեսվարողներ

Հետևեք մեզ և ծանոթացեք թարմ լուրերին!

Ամենից շատ կարդացված նյութեր

{"core.blocks.header.spell_message1":"\u0546\u0577\u057e\u0561\u056e \u057d\u056d\u0561\u056c\u0568` ","core.blocks.header.spell_message2":"\u0548\u0582\u0572\u0561\u0580\u056f\u0565\u055e\u056c \u0570\u0561\u0572\u0578\u0580\u0564\u0561\u0563\u0580\u0578\u0582\u0569\u0575\u0578\u0582\u0576 \u057d\u056d\u0561\u056c\u056b \u0574\u0561\u057d\u056b\u0576:"}