Ձեր վստահելի աղբյուրը

Ակադեմիական քաղաքի ստեղծման ծրագրի վերաբերյալ  գիտական և մասնագիտական շրջանակներից բազմաթիվ են քննադատական կարծիքները և առաջարկներ, որոնք սակայն կառավարությունը՝ ի դեմս լիազոր մարմնի՝ ԿԳՄՍ-ի, հաշվի չի առնում։ Ծրագրի շուրջ իր առաջարկներով հանդես են եկել նաև ԳԱԱ-ն և առանձին գիտական ինստիտուտները։ Panorama.am-ը  ծրագրի վերաբերյալ ակադեմիական շրջանակների դիտարկումների շուրջ զրուցեց  ՀՀ ԳԱԱ ակադեմիկոս-քարտուղար Արթուր Իշխանյանի հետ։

«Ծրագրի վերաբերյալ Ակադեմիայում, գիտահետազոտական ինստիտուտներում անցկավել են քննարկումներ, կայացվել են որոշումներ, արվել են առաջարկներ,դրանք ընդհանրացվել ուղարկվել են լիազոր մարմնին, բայց, ցավոք սրտի ոչինչ հաշվի առնված չէ։ Բոլոր դեպքերում ես ընդհանուր գծերով ներկայացնեմ այդ դիտողությունները և առաջարկները։

Հիմնարար առարկության է արժանանում այն հանգամանքը, որ,  համաձայն հայտարարության, 2027 թվականից ֆինանսավորվելու են բացառապես խոշորացված ԲՈւՀ-երը և նրանց միացած գիտահետազոտական կենտրոնները։ Ըստ իս, սա փիլիսոփայական բնույթի անընդունելի մոտեցում է, որովհետև աշխարհի ոչ մի երկրում գոյություն չունի գիտության կարգավորման իրավակառուցվածքային մեկ ձև։ Ողջ աշխարհում պատմական փորձով  գործում է այս կամ այն չափով համալսարանական և այս կամ այն չափով ակադեմիական  և տարբեր սիմբիոզ, հիբրիդային ձևեր։ Եթե մենք վերցնենք, օրինակ, ԱՄՆ-ը, կամ Անգլիան,  ապա այդ երկրներում, որտեղ, անշուշտ, առավելապես համալսարանական է, կեսից ավելին համալսարանականն է, բայց նաև գրոծում է ահռելի  ակադեմիական ազգային լաբորատորիաներ, որոնք ճշգրիտ այն սկզբունքներով են գործում, որոնցով գործում են մեր ակադեմիական կառույցները։

Ազգային լաբորատորիաները ԱՄՆ-ի գիտական հզորության հիմքն են և դրանք համալսարանական չեն։ Ավելին ասեմ, եթե նայենք Նոբելյան մրցանակակիրների վիճակագրությունը, ապա ԱՄՆ-ից նրանց գերակշիռ մեծամասնությունը հենց այդ ազգային լաբորատորիաներից են, որոնք դուրս են համալսարանական համակարգից։

Համալսարանական համակարգից դուրս ինստիտուտների գոյությունը հասկանալի է թեկուզ այն պատճառով, որ նրանք հաճախ կատարում են ռազմական, կամ պաշտպանական նշանակության մշակումներ և նման ինստիտուտներում ներքին աշխատակարգը և ռեգուլիացիան չի համընկնում համալսարականի հետ։ Սա հասկանալի է, եթե ավելի չմանրամասնենք։

Իրավակազմակերպական ձևերի բազմազանությունն անհրաժեշտություն է, առավել ևս, որ անգամ փիլիսոփայության տեսանկյունից այն անհրաժեշտ է մրցակցության ապահովման նպատակով։ Այստեղ իրավակազմակերպական ձևերի դիվերսիֆիկացիան խիստ անհրաժեշտ է։ Սա արմատական պնդում է։

Մինչդեռ այս պահին որդեգրած քաղաքականությունը, որը հայտարարում է ԿԳՄՍ նախարարը, և իր հարցազրույցներում մի քանի անգամ շեշտեց, որ ոչ՝ միայն մեկ ձև է լինելու, բոլոր գիտահետազոտական ինստիտուտները պետք է անպայման միավորվեն համալսարանների հետ։ Իմ կարծիքով այն անընդունելի է։

Տեսեք, այսօր նախատեցվում է ակադեմիական քաղաքում կենտրոնացնել բոլոր ԲՈւՀ-երը՝ խոշորացված ձևով, փաստացի բոլոր գիտահետազոտական կառույցները պետք է գտնվեն այնտեղ, որի մասին հայտարարեց նաև Նիկոլ Փաշինյանը, թե նույնիսկ մասնավոր ԲՈւՀ-երը պետք է գտնվեն ակադեմիական քաղաքում։ Սա իր մեջ պարունակում է ռիսկեր՝ լուրջ ռիսկեր։

Այն, որ մեկ կետում է կենտրոնացվում  և եթե այդտեղ որևէ երկակի նշանակության մշակում արվի և հանկարծ այն ըկնի պատժամիջոցների տակ, ապա անմիջապես տարածվելու է ամբողջ ոլորտի վրա։
Ճիշտ հակառակը՝ նման ծայրագույն աշխարհաքաղաքական վիճակում գտնվող երկրի պարագայում, ինչպիսին մենք ենք, նման վտանգների, մարտահրավերների պարագայում պետք է քաղաքականությունը ճիշտ հակառակը լիներ՝ ապակենտրոնացումը։ Չէ որ մենք գիտենք, որ կենտրոնացում-ապակենտրոնացումը դիալեկտիկա է, կախված ունեցած խնդիրներից և մարտահրավերներից՝ մի դեպքում սա է անհրաժեշտ, մեկ այլ դեպքում՝ նա։

Մենք շատ լավ հասկանում ենք, որ աշխարհի բոլոր բանակները կենտրոնացված են, ունեն ուղղաձիգ կառավարման համակարգ։ Բայց մյուս կողմից մենք հրաշալի գեիտենք և ներկայում ընթացող ողբերգությունն առօրյա ռեժիմով ուղղակի ցույց է տալիս, որ առանձին օպերացիաների իրականացման համար խիստ ձեռնտում է ապակենտրոնացումը։ Խարկովյան օպերացիան իրականացվեց փոքր ապակենտրոնացված խմբերի ձևով։

Ցավալի օրինակ բերեմ։ Եթե ինչ-որ խումբ է գնում և ԱԹՍ-ից հարվածելու վտանգի տակ, ապա պետք է ապակենտորնանալ, փախչել ատրբեր ուղղություններով։
Անգամ պատկերավոր կարելի փաստել, որ ակադեմիական քաղաքի նման կենտրոնացումը  վտանգավոր է հետագայում այն լեգիտիմ թիրախ հայտարարվելու համար՝ նույնիսկ մտացածին պատրվակով։ Այն վտանգում է ողջ համակարգը, ես այնտեղ տեսնում եմ մեծ ռիսկ։

Մենք գտնվում ենք բարդ աշխարհաքաղաքական ուժերի բախման կետում և պարտավոր ենք ունենալ հարաբերություններ  այնպիսի երկրի ետ, ինչպիսիսն է Իրանը, որը հակամարտության մեջ է Միացյալ նահանգների հետ։ Եթե դու ունես մի կառույց, որը իրանի հետ պետք է հարաբերություններ ունենա, ապա այն անմիջապես ընկնելու է պատժամիջոցների տակ։ Ճիշտ հակառակը պետք է ունենալ երկու տարբեր կառույցներ, որոնցից մեկը կհամագործակցի արևելյան մեր դաշնակիցների հետ, մյուսը՝ արևմտյան։ կարելի է բերել շատ փաստարկներ և ռիսկեր կապված նման կենտրոնացման հետ։

Ընդհանրապես խնդրահարույց է միավորման հնարավոր տարբերակը։ Եթե ինստիտուտներն են միանում ԲՈւՀ-երին, ապա բոլորիս քաջ հայտնի 2019 թվականին Հայաստանում ԵՄ կատարած հետազոտությունը փաստում է, և ուղիղ տեքստով գրված է, որ մեր գիտական համակարգը, չնայած տկարացմանը, դեռևս պահպանում է մրցունակության որոշակի մակարդակ և այդ մակարդակն շատ ավելի բարձր է քան բուհականը։ Բուհականն էապես զիջում է ակադեմիականին։

Բուհականը ունի նաև այլ խնդիրենր, ծանրաքարշությունը, տարբեր գնումների տեսակները և, ինձ թույլ տամ ասել, նաև կոռուպցիայի մակարդակ։ Բոլորիս հայտնի է, որ ԲՈւՀ-երը շատ ավելի քաղաքականացված երևույթ են, մենք այն տեսնում ենք։ Բոլ նոր իշխանությունները տարբեր ճնշումներով փոխում են ղեկավարությունը, ինչը հատոկ չէ ակադեմիական համակարգին՝ շնորհիվ «Ակադեմիայի մասին» օրենքի,  որ այն ՀՀ-ի կողմից հիմնված ինքնակառավարվող կառույց է, ունի ինքնավարության աստիճան և 30 տարիների ընթացքում նման արատավոր երևույթները էապես քիչ են արտահայտված ակադեմիական համակարգում։ Եթե մենք միավորում ենք ուժեղին թույլի հետ՝ թույլի ղեկավարությամբ, ապա շատ մեծ է հավանականությունը, որ ոլորտի արատավոր կողմերը կպրոյեկտվեն և կանդրադառնան այս ինստիտուտների վրա։  Կան տարբեր առաջարկներ, որոնք այլընտրանքային են այն մոտեցումների, որոնք այսօր հայտարարաված են։

Ես պետք է այս առիթով խիստ քննադատական ևս մի միտք ասեմ, ցավով եմ ասում, որովհետև վերջերս հնչեց այն միտքը, թե Ակադեմիայի տեսակետը հակասում է պետության տեսակետին։ Սա զարմանալի է, որովհետև Ակադեմիան ինքը պետությն մաս է, պետական կառույց է։ Այլ բան է, որ ասվի, թե քննարկման փուլում ենք գտնվում և կան տարբեր կարծիքներ, երբ որ մի ընդհանուր որոշում կկայացվի, որը կամրագրվի որպես ընդհանուր մոտեցում, այդ դեպքում դրա չկատարումը կարող է դիտվել հակասող։ Այն հասկանալի կլինի. Իսկ հիմա քննարկման փուլում գտնվող նախագծի վերաբերյալ նման արտահայտություններն անթույլատրելի են»,-ասաց Արթուր Իշխանյանը։

Հարցազրույցն ամբողջությամբ՝ կից տեսանյութում։