Ձեր վստահելի աղբյուրը

Բրիտանացի հայտնի փաստաբան, գիտնական, բրիտանական Doughty Street փաստաբանական պալատի հիմնադիր Ջեոֆրի Ռոբերթսոնը բրիտանական The Guardian-ում հրապարակել է հոդված՝ հայերի ցեղասպանության վերաբերյալ։ Ջեոֆրի Ռոբերթսոնը նաև Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանում ներկայացնելու է Հայաստանը՝ «Փերինչեքն ընդդեմ Շվեյցարիայի» գործով, որի լսումը տեղի կունենա հունվարի 28-ին։ 2014թ․-ին լույս տեսավ Ռոբերթոնի գիրքը «Անհանգստացնող ցեղասպանություն․ո՞վ է հիմա հիշում հայերին»։

Հոդվածը վերնագրված է «Հայերը ցանկանում են ճանաչում, որ 1915-ի կոտորածը հանցագործություն էր»։

«Լեհաստան ներխուժելուց առաջ Ադոլֆ Հիտլերը կոչ արեց իր գեներալներին ցույց չտալ գթասրտություն ժողովրդի նկատմամբ․ նա գիտեր, որ չի լինի ոչ մի հաշվեհարդար, քանի որ «ի վերջո, ո՞վ է հիմա հիշում հայերի ոչնչացման մասին»։ Քանի որ մոտենում է Հայոց ցեղասպանության 100-ամյակը, հայ ժողովրդի ավելի քան կեսի ոչնչացման հիշատակումը կարևոր է, քան երբևէ։

Երիտթուրքերը, ովքեր ղեկավարում էին Օսմանյան կառավարությունը, կոտորել են տղամարդկանց, իսկ կանանց, երեխաներին ու ծերերին մահվան երթերում սպանել՝ այն անապատներում, որոնք այժմ վերահսկվում են «Իսլամական պետության» կողմից։

Նրանք մահացան ճանապարհին հարյուր հազարներով՝ սովից կամ հարձակումներից, վերապրածներից շատերն էլ մահացան համակենտրոնացման ճամբարներում՝ տիֆից։ Կառավարությունը հանձնարարեց այս բռնի տեղահանումը 1915թ․-ին և այնուհետև ընդունեց օրենքներ, որոնցով բռնագրավվեցին նրանց հողերը, տները, եկեղեցիները՝ այն պատրվակով, թե այդ ամենը «լքված է»։

Ավելի քան 1 մլն հայերի կոտորածը 2015թ․-ին հռչակվեց որպես «հանցագործություն մարդկության դեմ» Բրիտանիայի, Ֆրանսիայի և Ռուսաստանի կողմից, և այս դաշնակիցները պաշտոնապես խոստացան պատժել այն բանի համար, ինչը ԱՄՆ-ն պատերազմի վերջում նկարագրեց որպես «ոճրագործություն»։ Սակայն Սևրի պայմանագիրը, որով նախատեսված էր պատժել երիտթուրքերին այս «ոճրագործության», այժմ` «ցեղասպանության» համար, երբեք չիրականացվեց։

Ժամանակակից Թուրքիան, ըստ տեղեկությունների, ֆինանսավորում է զանգվածային ցեղասպանության ժխտման արշավ` պնդելով, որ մահվան երթերը միայն «տեղափոխություն» էին՝ ռազմական անհրաժեշտությամբ, և որ ջարդերը եղել են որոշ «սանձարձակ» պաշտոնյաների ձեռքի գործեր։

Այսօր Թուրքիայում կարելի է հայտնվել բանտում (ոմանք արդեն հայտնվել են) եթե հաստատել, որ 1915թ․-ին եղել է ցեղասպանություն։ Սա համարվում է «թրքությունը վիրավորելու» հանցագործություն՝ քրեական օրենսգրքի 301 բաժնի համաձայն։

Սրան հակառակ, Եվրոպական որոշ երկրներում հայերի ցեղասպանությունը ժխտելն է համարվում հանցագործություն։ Շատ ժողովրդավարական երկրների խորհրդարաններ՝ Ֆրանսիա, Գերմանիա, Իսպանիա, Նիդերլանդներ, Ռուսաստան, Հունաստան և Կանադա, օրինակ հստակ ճանաչում են այն, ինչպես ճանաչում են նաև ԱՄՆ-ի 43 նահանգները։

Խնդիրն այն է, որ Թուրքիան, «նյարդայնորեն» է վերաբերվում հարցին, սպառնում է վրեժխնդրությամբ և դա շատ կարևոր է նաև աշխարհաքաղաքական առումով. Սպառնում է փակել իր օդանավակայանները ՆԱՏՕ-ի համար, սահմանները՝ փախստականների համար։
Բարաք Օբաման էլ , ով 2008թ․-ին դատապարտել էր հայերի ցեղասպանությունը և խոստացել դա անել, երբ ընտրվի նախագահ, չի հանդգնում արտասանել «Ց» տառը։ Փոխարենը, նա այն անվանեց «Մեծ եղեռն» և պնդեց, որ իր կարծիքը չի փոխվել։ Թեև պետք է Google-ով փնտրել նրա 2008թ․-ի ընտրարշավի ելույթը և բացահայտել, որ նրա կարծիքն այն էր, որ եղել է ցեղասպանություն։

Ինչ վերաբերում է Բրիտանիային, պատմությունն էլ ավելի տարօրինակ է. ոչ մի ազգ 1915թ․-ին չի եղել առավել վճռական քան այս երկիրը, բացահայտելու և պատժելու այն, ինչն անվանվում էր «մարդկության դեմ հանցագործություն»։

Առնոլդ Թոյնբիի «Կապույտ գրքում» հավաքագրված սպանությունների փաստերը հրատարակվեցին կառավարության կողմից : Ուինսթոն Չերչիլը դատապարտեց «հայերի տխրահռչակ համընդհանուր կոտորածը և արտաքսումը․․․ մեկ վարչական Հոլոքոստով»։

Սակայն, վերջին տարիներին Բրիտանիայի ԱԳՆ-ն նախարարներին ներկայացրել է, որ այս իրադարձությունները եղել են «ողբերգություն», բայց պետք է ժխտել ցեղասպանությունը, քանի որ «ապացույցները բավականաչափ միանշանակ չեն»։

Նախարարներին նաև խորհուրդ էր տրվել խուսափել հայոց ցեղասպանության որևէ հիշատակման մասնակցելուց, ինչպես նաև խուսափել այդ մասին հիշատակել Հոլոքոստի օրվա ուղերձներում:

Այժմ արդեն Բրիտանիայի ԱԳՆ-ն ասում է, որ կառավարությունները չեն, որ պետք է որոշեն այդ «բարդ իրավական հարցը»։ Այսինքն` գիծը ցեղասպանության խաբեությունից տեղափոխվել է ցեղասպանությունից խուսափում։
Նախորդ տարի անգամ խոսակցություններ կային, որ ԱԳՆ-ն Հայոց ցեղասպանության թանգարանին տալիս է Ազգային արխիվի որոշ փաստաթղթերի կրկնօրինակները, որոնք հաստատում են օսմանյան վայրագություները։ Սակայն, սա մերժվեց, քանի որ թուրքերը կկատաղեին։
ԱԳՆ-ի փաստաթղթերում սակայն վերջերս նշվել է «առավել ակտիվ մասնակցություն» ցուցաբերել 100-ամյակի միջոցառումներին։
Կառավարության կողմից պատմական ճշմարտությունն ընդունելու իրական փորձություն կլինի այն, երբ ավագ նախարար, կամ որևէ նախարար կուղարկվի Երևան` ապրիլի 24-ին մասնակցելու ցեղասպանության հիշատակմանը։

Նախարարները ներկա պիտի լինեն Գալիպոլի ճակատամարտի միջոցառմանը և բավական հեշտ կլինի նրանց համար գալ այնտեղ Երևանից, եթե վստահ լինեն, որ Թուրքիան չի մերժի նրանց մուտքը։

Երբեք չի կարող լինել ցեղասպանությունների հիմնավորում։ Սա հասկացել էր լեհ փաստաբան Ռաֆայել Լեմկինը, ով անխոնջ կերպով աշխատել է, որպեսզի հայերի կոտորածը ճանաչվի որպես միջազգային հանցագործություն։

Այդ ամենն, իհարկե, եղել է 1 դար առաջ և հարց է առաջանում`արդյո՞ք դեռ կարևոր է։ Մեկ դարը մեկ կենդանի հիշողության մեջ է։ Նախորդ տարի ցեղասպանությունը վերապրած 103-ամյա կինը թեյ էր խմում Օբամայի և աշխարհում ամենահայտնի հայի ժառանգի հետ (Քիմ Քարդաշյան)։

Հոգու վերքերն ու հոգեբանական տրավմաները վերապրածների երեխաների և թոռների համար ողջ սփյուռքումչեն բուժվի՝ մինչև Թուրքիան ճանաչի հանցագործությունը և ներողություն խնդրի։

Միջազգային իրավուքը կարող է որոշակի աջակցություն ցուցաբերել․կան 1915թ․-ին բռնագրավված ակտիվներ, որ կարող են դեռևս ուսումնասիրվել, շատ ավերված եկեղեցիներ, որ կարող են վերականգնվել և վերադարձվել։

Հայերը ցանկանում են արևելյան Թուրքիայում իրենց պատմական հողերի վերականգում, նրանք ցանկանում են չափազանց շատ։ Չնայած` ես առաջարկել եմ, որ փառահեղ Արարատ լեռը վերադարձվի Թուրքիայի կողմից՝ որպես հաշտեցման ակտ։
Սակայն, նրանք առավել շատ են ցանկանում այն, ինչ պարզորեն իրավունք ունեն ցանկանալու․ ճանաչում Թուրքիայի կողմից:

Մարդկության դեմ հանցագործություն. ինչպես ասել է Բրիտանիան 1915թ․-ին, 2015թ․-ին պետք է կրկնի»։

Թարգմանությունը՝ Աննա Մկրտչյանի