Ձեր վստահելի աղբյուրը

Նախորդ տարվա վերջին ամիսներին գրանցված դրամի արժեզրկումը, դրա պատճառների բացահայտումը շարունակում են մնալ հետաքրքրության կենտրոնում: Ազգային արժույթի կտրուկ արժեզրկումը շատերի կողմից մեկնաբանվեց որպես Հայաստանի տնտեսության խիստ կախվածության ու զգայունության արդյունք, իսկ պատժամիջոցների տակ գտնվող Ռուսաստանում ձևավորված իրավիճակն ուղղակիորեն պրոյեկտվեց Հայաստանի վրա: Սակայն տարբեր երկրների ազգային արժույթների փոխարժեքների դինամիկան ուսումանսիրելիս պարզ է դառնում, որ գործ ունենք գլոբալ միտումների հետ և ընդհանրական գնահատականներ տալիս պետք է հաշվի առնել առավել խոշորամասշտաբ գործոններ:

Հայկական դրամն անցած մեկ տարվա ընթացքում՝ 2014-ի հունվարից դեկտեմբեր պաշտոնական փոխարժեքով դոլարի նկատմամբ արժեզրկվել է 17.5%-ով: ՀՀ կենտրոնական բանկը որպես դրամի արժեզրկման հիմնական գործոն նշում էր միջազգային շուկաներում և տարածաշրջանում տեղի ունեցող զարգացումները, այդ թվում` արտարժութային շուկաների մեծ տատանումները, նավթի արժեզրկումը և այլն: Այս գործոններով պայմանավորված տնտեսական ցնցումներ գրանցվեցին Ռուսաստանում՝ ռուբլին կորցրեց իր կայունությունը, ինչն էլ ուղղակիորեն անդրադարձավ հայակական դրամի վրա: Եթե 2014թ-ի հունվարի 1-ին դոլարի միջին փոխարժեքը հայկական բանկերում կազմում էր 405 դրամ, ապա 2014թ-ի ավարտին այն կազմում էր արդեն 475 դրամ:




ԱՊՀ և Հայաստանի հարակից մի շարք այլ երկրների ազգային արժույթների դինամիկայի դիտարկումը ցույց է տալիս, որ փոխարժեքի անկայունությունը 2014թ-ի ավարտին բնորոշ է եղել ոչ միայն Հայաստանին: Ինչպես երևում է գծապատկերից, վերջին մեկ տարվա ընթացքում ԱՊՀ երկրների շարքում ամենից շատ տուժել է ուկրաինական գրիվնան՝ արժեզրկվելով 89%-ով: Նրան հաջորդում են ռուսական ռուբլին՝ 86% և բելառուսական ռուբլին՝ 51%-ով: Պետք է նկատել, որ նախորդ տարվա ընթացքում նավթի գինը նվազել է ավելի քան 54%-ով` մեկ բարելի դիմաց 107 դոլարից հասնելով 49 դոլարի, ինչը նշանակում է, որ մեծապես նավթի վրա հիմնված ռուսական տնտեսությունը չէր կարող ցնցումներից զերծ մնալ: Հասկանալի է, որ հիմնականում այս գործոնով է պայմանավորված Ռուսաստանում և Բելառուսում (որի գլխավոր առևտրային գործընկերը Ռուսաստանն է) արձանագրված գերարժեզրկումը: Ուկրաինայում իրավիճակն այլ է:

Ըստ ամենայնի, այնտեղ տնտեսության ու ֆինանսական շուկայի անկայությունը առավելապես պայմանավորված է երկրում տիրող քաղաքական ճգնաժամով, և բացի դրանից դեպի Ռուսաստան ուղղված արտահանումը լարված հարաբերությունների ֆոնին նկատելիորեն կրճատվել է:

Աղյուսակից երևում է, որ ազգային արժույթի երկնիշ արժեզրկում է գրանցվել նաև ԱՊՀ մյուս երկրներում. ղազախական թենգեն արժեզրկվել է 18%-ով, ղրղզական սոմը 20%-ով, թուրքմենական մանաթը 23%-ով, իսկ մոլդովական լեյը՝ 23%-ով: ԱՊՀ տարածքում նվազագույն ցուցանիշները գրանցվել են Տաջիկստանում և Ուզբեկստանում:

Այս համատեքստում պետք է նկատենք, որ հարևան Ադրբեջանը բացարձակ ռեկորդակիր է: Ադրբեջանական ազգային արժույթի՝ մանաթի փոխարժեքի դինամիկան ուղիղ գիծ է. ադրբեջանական մանաթն ընդհանրապես չի արժեզրկվել: Մասնագետները հակված են այս իրողությունը պայմանավորել ոչ թե տնտեսագիտական օրինաչափություններով, այլ Բաքվի վարչակարգի քաղաքական որոշմամբ: Պահուստային լայն հնարավորություններ ունեցող երկիրն, իհարկե, իրեն նման բան կարող է թույլ տալ և զոհաբերելով նշանակալի միջոցներ պահպանել գործող կուրսը:

Ինչ վերաբերում է այլ երկրներին, ապա կարելի է առանձնացնել հարևան Վրաստանին ու Թուրքիային. լարին և լիրան նույնպես արժեզրկվել են ամերիկյան դոլարի նկատմամբ՝ տարվա կտրվածքով գրանցելով համապատասխանաբար 9 և 4 տոկոս:

Հետաքրքիր պատկեր է գրանցվել եվրոյի պարագայում: Անցած մեկ տարվա ընթացքում եվրոպական միասնական արժույթն ամերիկյան դոլարի նկատմամբ արժեզրկվել է 16%-ով, ինչը բավական մոտ է հայկական դրամի ցուցանիշին:

Հաշվի առնելով նշված ցուցանիշները՝ կարելի է ենթադրել, որ դոլարի նկատմամաբ դրամի արժեզրկումը հիմնականում կապված է հենց այն նույն գործոնների հետ, ինչով պայմանավորված է եղել մի շարք այլ երկրների արժույթների արժեզրկումը: Գլոբալ առումով կարելի է պնդել, որ ձևավորված նոր կուրսի պատճառը ոչ միայն լոկալ տնտեսական հանգամանքներով պայմանավորված ազգային արժույթի արժեզրկումն է, այլ նաև համաշխարհային տնտեսությունում գրանցված վերաձևումները, մասնավորապես` դոլարի համատարած արժևորումը:

Գոռ Ծառուկյան, տնտեսագետ