Ձեր վստահելի աղբյուրը

Բազմաթիվ երևանցիներ` հատկապես երիտասարդները, լավ են ճանաչում Հանրապետության հրապարակի մոտակայքում Աբովյան փողոցի վրա գտնվող այդ շենքը: Որպես գլխավոր կողմնորոշիչ բավական է հիշատակել Հայֆիլարմոնիայի փոքր դահլիճի դիմացի Pizza di Roma-ն: Այժմ ճշտենք այդ պատմաճարտարապետական հուշարձանի իսկական անունը և իրական նշանակությունը: Դա բժիշկ Արամ Տեր-Ավետիքյանի եկամտաբեր տունն է և հիվանդանոցը, որը գտնվում էր Երևանի արական դասական գիմնազիայի համալիրի դիմաց (Հայֆիլարմոնիայի փոքր դահլիճը գիմնազիայի հանդիսադահլիճն էր): Հեղափոխությունից առաջ` վերջին տարիներին, հենց այդպես էր երևի բժիշկը բացատրում իր տան, որի ներկայիս հասցեն է Աբովյան փողոց 1/1, Արամի (նախկին Ցարական) և Փավստոս Բուզանդի (նախկին Բեհբութովի) փողոցների միջև ընկած հատվածում տեղադրությունը: Երևանի 20-րդ դարի սկզբի կյանքում այդ կառույցի նշանակության մասին խոսում է այն փաստը, որ 1906-1911 թթ. բնօրինակից հանված Երևանի հատակագծի վրա արձանագրված է Տեր-Ավետիսովի բուժարանը: Ասվածին անհրաժեշտ է ավելացնել, որ տան տերն ինքը և Տեր-Ավետիքյանների ամբողջ գերդաստանը հին Երևանում հայտնի անձնավորություններ են եղել: Բժշկի հայրը` Նազար Տեր-Ավետիքյանը, ռուս-պարսկական պատերազմում ռուսական զորքերին օգնություն ցուցաբերելու համար ցարական հրամանագրով, որպես պարգևատրում, ստացել էր ազնվականի տիտղոս, որը ժառանգաբար անցել էր նրա տղաներին:

Արամ Տեր-Ավետիքյան. Խարկովի բժշկական համալսարանի շրջանավարտ, կոլեգիական խորհրդատու, քաղաքային խորհրդի պատգամավոր և հասարակական գործիչ: Բացի սեփական հիվանդանոցից, նա բժիշկ էր ծառայում նաև Պուշկինյան ուսումնարանում և Արական գիմնազիայում (այդ ժամանակ գիմնազիայի դիմացի նոր շենքը դեռ չեր կառուցվել, և ուսումնական հաստատությունը գտնվում էր Նազարովսկայա` ներկայիս Ամիրյան 2/8, փողոցի վրա): Բացի հիվանդանոցից, բժիշկի եկամտաբեր տունը բաղկացած էր բնակարաններից և խանութներից: Երեք հարմարավետ բնակարաններ, ընդհանուր հաշվով տասներկու սենյակ, չհաշված օժանդակ տարածքները (նախասենյակ, խոհանոց), գտնվում էին գլխավոր առանձնաշենքում, իսկ երկու յոթ սենյականոց փոքր բնակարանները` թևաշենքերում: Գլխավոր առանձնաշենքի առաջին հարկում տեղակայված էին խանութները, որոնք հանձնվում էին վարձակալությամբ: Դրանց թիվը համապատասխանում էր փողոց դուրս եկող ցուցափեղկերի լայն խորշերի քանակին, որոնք տարակենտրոնացված էին կենտրոնական գլխավոր մուտքի երկու կողմում. այսօր այդտեղ գտնվում են առևտրային հաստատություններ և բանկ:

Առևտրային սրահների ազատ տարածությունը մեծացնելու նպատակով կառույցի այդ մասի կոնստրուկցիայում ավանդական միդիս քարե շարվածքի հետ միաժամանակ օգտագործվել է սյունահեծանային կոնստրուկտիվ համակարգ, որն իհարկե պատրաստվել էր նրա եղբայրներին պատկանող մեխանիկական գործարանում: Եվ, վերջապես, հիվանդանոցը զբաղեցնում էր համալիրի հյուսիս-արևելյան թևը. ներքին բակի տարածությունը եզրագծող բաց սրահի պարագծի ֆոնի վրա այն տարբերվում է ապակեպատ ծածկապատշգամբով: Աստաֆյան փողոցի երկհարկանի սեփական տան շինարարությունն ավարտվել է 1914 թվականին: Շինարարության կապալառուն, և ենթադրաբար, նախագծի հեղինակը եղել է բժիշկի եղբայրը` ինժեներ և Տեր-Ավետիքյան եղբայրների մեխանիկական, չուգունի ձուլման գործարանի համասեփականատեր, Երվանդը: Բայց հիվանդանոցն ավելի վաղ էր սկսել գործել` համենայնդեպս 1911 թվականի թերթում արդեն հայտարարություն կար մշտական մահճակալներով հիվանդանոցի մասին:

Այստեղ թվարկվում են բժշկական ծառայությունները, որոնք մատուցում էր բարձր որակավորում ունեցող բժիշկների անձնակազմը, ի դեպ, միաժամանակ ունենալով սեփական բժշկական կաբինետներ իրենց տներում: Բացի Ա. Տեր-Ավետիքյանից (ներքին և նյարդային էլեկտրոթերապիա), այստեղ աշխատում էին Խ. Ավետիսյանը (մանկական հիվանդություններ, քիթ, կոկորդ, ականջ), Ա. Տեր-Գրիգորյանցը (կանացի խնդիրներ, մանկաբարձություն և խորհուրդներ երեխաների կերակրման հարցերով), Կ. Տեր-Մարուքյանը (մանկական և ներքին հիվանդություններ), Ա. Մելիքյանը (վեներական և միզասեռական հիվանդություններ), Ի. Տեր-Միքաելյանցը (վիրաբուժության գծով), Ա. Զարեմբան (ակնաբուժական հարցերով), Մ. Մարգարյանը (ատամների և բերանի խոռոչի հիվանդություններ): Քաղաքային մասնավոր բժշկական հաստատություններից Ա. Տեր-Ավետիքյանի հիվանդանոցն ամենահայտնիներից էր: Հետաքրքիր է ուշադրություն դարձնել Էրիվանի նահանգի հուշագրքում տպագրված գովազդի վրա, որը գործնականում ներկայացնում է հիվանդանոցի գործառնական մասնագիտացման մանրամասն նկարագրությունը. «Բժիշկ Ա. Ն. Տեր-Ավետիսովի բուժարան, Էրիվան, Աստաֆյան փողոց, սեփական տուն: Ամբուլատոր հիվանդների ընդունելություն բոլոր հիվանդությունների գծով բժիշկ-մասնագետների կողմից առավոտյան 9-ից մինչև երեկոյան 7-ը: Ստացիոնար բաժանմունքում կան ընդհանուր և առանձին պալատներ: Բուժարանում կատարվում են ամեն տեսակի վիրաբուժական, աչքի և գինեկոլոգիական վիրահատություններ:

Կան հետևյալ կաբինետները` ա) էլեկտրաբուժական`բոլոր տեսակի էլեկտրականությամբ. բժիշկ Շնէի հիդրոէլեկտրական 4-խցիկանոց վաննա, բ) էլեկտրալուսաբուժական` «Պոլիսոլ» վաննա, էլեկտրաաղեր ձեռքերի, ոտքերի, մարմնի համար, լուսային բիդե, լուսարձակ, Մինինի լամպ, գ) բուժիչ մարմնամարզության դահլիճ: Թրթիռային մերսում: Տաք օդային ցնցուղ: Սեռական անկարությունը բուժող պրոֆեսոր Զաբլուդովսկու սարքը: Ջերմությունով բուժող սարք. դոկտոր Լինդեմանի էլեկտրաթերմերը, «Բեդաֆ» էլեկտրական երիզներ խրոնիկական հոդացավի և հոդատապի բուժման համար: «Պելվիթերմ» և «Բաշնոթերմ» սարքեր կանացի հիվանդություններ բուժելու համար. դ) միկրոքիմիական` մեզի, արյան, խորխի, ստամոքսահյութի, էքսկրեմենտների, կաթի և այլ անալիզների համար: Խորհրդի համար վճարը 50 կոպեկ: Վիրահատությունները և խորհրդատվություններն ըստ համաձայնության»: Աբովյան փողոցի կողմից շենքը ներկայանում է մեկ գլխավոր ճակատով, այդ իսկ պատճառով, միայն մտնելով տնակազմի բակ, կարելի է ամբողջովին հասկանալ դրա կառուցվածքը: Ներքին բակերը բոլոր տեսակի երևանյան կառույցների պարտադիր տարրեր են, բայց այս մեկը, երևի թե միշտ, տարբերվում էր մնացածից իսկապես դասական ոճով, ատրիումի պարագծով փակված ձևով: Բայց այդ տան գլխավոր առանձնահատկությունը ոչ միայն բակի յուրահատկությունն է:
Առավել եզակի է դրա ճարտարապետական մեկնաբանումը` լուծված մոդեռն ոճով: Ոճի անխախտելի ոգին զգացվում է առանձին տարրերի յուրատեսակ ձևից` շքամուտքի, դռների, կենտրոնական պատշգամբի, էրկերների ծածկերի ձիգ, շեղագիծ ուրվապատկերներից: Դարաշրջանի գեղարվեստական միտումների նոր շունչն արտահայտված է անտիկ իոնիական սյունակարգի ոճայնացված մոտիվներում, գեղարվեստականի կանխամտածված ներմուծմամբ, սակայն կոմպոզիցիայի կառուցվածքի ընդհանուր համաչափությունում, յուրահատուկ դեկորատիվ կահավորման դրվագների գործառնապես հիմնավորված աններդաշնակությամբ:
Առաջին աշխարհամարտի տարիներին այստեղ աշխատել է Կարմիր խաչի ընկերությունը, որին բարեգործական նպատակներով հատկացվել է շինությունների մի մասը:

Շենքի տարեգրությունում կարևոր պատմական իրադարձություն է կապված Հովհաննես Թումանյանի անվան հետ, ով այդ տանն ապրել է 1921թ. մարտի 20-ից մինչև ապրիլի 19-ը: Այստեղ երկրորդ հարկում, մուտքից ձախ թևի վրա գտնվել է նրա դստեր` Աշխենի բնակարանը: Բայց դժվար պատերազմական տարիներին մեծ գրողը Թիֆլիսից Երևան էր ժամանել , անցնելով ճակատի գիծը, ոչ որպես հյուր իր ավագ դստերը: Ինչպես վերհիշում է Ս.Վրացյանը, բանաստեղծը եկել էր Երևան Թիֆլիսի հայ մտավորականների ժողովի որոշմամբ և Օրջոնիկիձեի արտոնությամբ: Բայց սա պատմության առանձին էջ է` Հ. Թումանյանի, Հայաստանի փրկության կոմիտեի և քաղաք կարմիր բանակի մուտքի մասին: Իսկ այսօր կարևոր է` մեր ժամանակակիցներին և հատկապես նոր սեփականատերերին վերջապես գիտակցել, որ նման գեղեցիկ և պատմական ոգի ունեցող շենքերը քաղաքի հպարտությունն են: