Ձեր վստահելի աղբյուրը

Համբուրգի համալսարանի պրոֆեսոր Օտտո Լյուխտերհանդտը մասնակցություն է ունեցել Հայաստանի անկախությունից ի վեր սահմանադրական բոլոր գործընթացներին: Բացառություն չէ սահմանադրական փոփոխությունների նոր նախագիծը ևս: Այս հարցազրույցում Օտտո Լյուխտերհանդտը հայտնում է իր դիրքորոշումները, նաև՝ որ իր համար մեծ պատիվ է համարում դրանում ընդգրկված լինելը, և որ հաճույքով է հետևում սահմանադրական բարեփոխումների գործընթացին:

-Պարոն Լյուխտերհանդտ, Դուք ընդգծեցիք, որ նոր սահմանադրությունը Հայաստանի զարգացման երաշխիքն է: Հավանաբար. լսել եք այն քննադատությունը, որ այսօր այն ճիշտ պահը չէ, երբ կարելի է գնալ սահմանադրական բարեփոխումների և, հատկապես՝ փոխել պետական կառավարման ձևը: Ըստ Ձեզ՝ մենք ճիշտ պահին ենք գնո՞ւմ բարեփոխումների:

-Նախ կցանկանայի նշել, որ կառավարման ձևի փոփոխությունն իրապես այս բարեփոխումների միջուկն ու էությունն է: Իսկ ինչ վերաբերում է այն ընդունելուն, ապա դա քաղաքական հարցադրում է, և Հայաստանի հանրությունն ինքը պետք է պատասխան տա՝ ընդունե՞լ նոր սահմանադրությունը, թե՞ ոչ: Երկրորդը՝ համակարգի փոփոխությունը և անցումը խորհրդարանական կառավարման ձևին իրականում իր տրամաբանությունն ունի. Հայաստանն իր մաշկի վրա արդեն իսկ զգացել է խառը (կիսանախագահական) համակարգի պլյուսներն ու մինուսները, և այդ մասին բազմիցս խոսել է անձամբ նախագահ Սերժ Սարգսյանը, այն է՝ գործող համակարգի պայմաններում փաստացի բոլոր որոշումները կայացնում է նախագահը, չնայած որ գործող սահմանադրության համաձայն՝ խորհրդարանը ևս պետք է որոշումներ կայացնի: Իհարկե, փաստացի նրանք երկուսով են որոշումները կայացնում, սակայն նախագահը գլխավորն է ոչ միայն արտաքին քաղաքականության և անվտանգության ոլորտներում, այլ ներքին քաղաքականության հարցերում ևս: Սա պայմանավորված է այն հանգամանքով, որ գործող նախագահն իրավունք ունի լինել որևէ կուսակցության անդամ, անգամ՝ այդ կուսակցության առաջնորդ, ինչը խնդրահարույց է: Ուստի, եթե սահմանադրական այս բարեփոխումներն ընդունվեն, ապա իրական գործադիր իշխանությունը նախագահից կանցնի կառավարությանը՝ որպես կոլեգիալ մարմին, և վարչապետին: Խորհրդարանն, անշուշտ, կմնա գլխավոր ներկայացուցչական մարմինը, որն ի տարբերություն նախագահի, անմիջականորեն կլեգիտիմացվի ուղիղ ընտրություններով: Մինչդեռ այսօր ինչպես նախագահը, այնպես էլ խորհրդարանը նույնանման լեգիտիմություն ունեն: Հեռանկարում, եթե սահմանադրությունն ընթացիկ խմբագրմամբ ընդունվի, նախագահն՝ ի տարբերություն խորհրդարանի, կունենա միջնորդավորված լեգիտիմություն, ինչը նշանակում է թուլացում, իսկ ժողովրդի ներկայացվածությունն՝ ի դեմս խորհրդարանի, կգա առաջին պլան: Սա, սակայն, չի նշանակում, որ սահմանադրական մյուս մարմինները՝ նախագահը, կառավարությունը և հատկապես դատական իշխանությունները, կլինեն խորհրդարանի ենթակայության ներքո: Շատ կարևոր է նախագահի ինստիտուտի փոփոխությունը, քանզի վերկուսակցական նախագահը կդառնա իր ժողովրդի իրական ներկայացուցիչը, ինչն այս մարմինը կդարձնի չեզոք: Անշուշտ նա կլինի քաղաքականության մեջ, քանզի առանց դրա անհնար է, սակայն նոր սահմանադրության համաձայն՝ նախագահը չի հանդիսանում քաղաքական գործիչ՝ այդ հասկացության դասական իմաստով: Որպես արբիտր, նա հասկանալիորեն ներառված է նաև գործադիր իշխանության մեջ, բայցևայնպես նա գործադիր իշխանության մեջ ընդգրկված է որպես չեզոք, անկախ մարմին: Եվ առավել ևս՝ ոչ կուսակցական գործիչ:

-Այսինքն՝ ոչ այն դերակատարմամբ, որին մենք սովորել ենք:

-Լիովին իրավացի եք, քանզի Հայաստանում սովորել են, որ առանց բացառության բոլորն այսօր նայում են նախագահի կողմը՝ ո՞ւր է նա նայում, ինչո՞վ է զբաղված, ի՞նչ ասաց և այլն, ու ուշադրություն չեն դարձնում կառավարության վրա: Այո՝ դուք սովորել եք հետևել նախագահի անձին, իսկ հեռանկարում նա կախվածության մեջ կլինի կառավարությունից ու խորհրդարանից: Բերեմ Լեհաստանի օրինակը, որտեղ կառավարման խառը ձև էր, և բավականին ազդեցիկ Լեխ Վալենսայի նախագահության ժամանակ անընդհատ բախումներ էին լինում նախագահի ու խորհրդարանի, կառավարության միջև: Այդ դիմակայության հետևանքով մշտական խնդիրներ էին առաջանում. դա սահմանադրական այդ մարմինների միջև հանուն իշխանության մղվող պայքարն էր, ինչն այնքան էլ լավ չէր: Չէ՞որ այդ մարմինները պետք է համագործակցեն հանուն պետության շահի և համընդհանուր բարօրության: Եվ սա միակ օրինակը չէ: Իսկ ո՞րն է ելքը: Ամենուր մի ելք են գտել՝ անցումը կառավարման խառը ձևից խորհրդարանական կառավարման ձևի, որտեղ քաղաքական գլխավոր մարմինը կլինի խորհրդարանը: Այստեղ կարևոր է այն փաստը, որ նախագահն այլևս չի ընտրվում ժողովրդի կողմից, քանզի եթե նա ունենա ճիշտ այնպիսի ժողովրդավարական լեգիտիմությունը, ինչպիսին ունի խորհրդարանը, դա կհանգեցնի նրանց միջև քաղաքական պայքարի: Նոր սահմանադրության համաձայն՝ նախագահը կընտրվի հատուկ ժողովի կողմից, որին կմասնակցեն նաև Հայաստանի բոլոր մարզերի ներկայացուցիչները: Սա, ի դեպ, շատ նման է այն համակարգին, որ գործում է Գերմանիայում. մեր նախագահը ևս հանդիսանում է քաղաքականապես չեզոք անձ և ընտրվում է ոչ թե խորհրդարանի, այլ հատուկ ժողովի կողմից, որտեղ ներկայացված են դաշնային (բունդեսռաթ և բունդեսթագ) և 16 հողերի (լանդթագ) խորհրդարանների անդամները: Սա պայմանավորված է այն հանգամանքով, որ թե´ մեզ մոտ, և թե´ հեռանկարում Հայաստանում նախագահը պետք է ներկայացնի ողջ ժողովրդին և ողջ երկրին:

-Դուք անշուշտ ծանոթ եք ընդդիմության կողմից սահմանադրական բարեփոխումների հանդեպ եղած քննադատությանը: Օրինակ, ոմանք համարում են, որ այս բարեփոխումները գործող իշխանություններին վերարտադրվելու հուսալի հնարավորություններ են ընձեռում, ինչպես նաև լուծում են գործող նախագահի՝ երրորդ ժամկետի արգելքը հաղթահարելու խնդիրը: Դուք նման ռիսկեր տեսնո՞ւմ եք:

-Կարծում եմ, որ ընդդիմության այդ բոլոր մտահոգություններն անհիմն են, իսկ սկզբունքային տեսանկյունից այս բարեփոխումները ձեռնտու են հենց ընդդիմությանը: Ասացեք խնդրեմ՝ որտե՞ղ է ներկայացված ընդդիմությունը: Իհարկե խորհրդարանում և այլևս ոչ մի տեղ՝ ո´չ նախագահի աշխատակազմում, ո´չ կառավարությունում, միայն՝ խորհրդարանում: Նրանք այսօր Ազգային ժողովում փոքրամասնություն են, և ինչպես արդեն ասացի՝ այս դասավորությամբ նախագահի ձեռքում հսկայական իշխանություն է կուտակված: Ու թեև ընդդիմությունը նրան կարող է անվերջ քննադատել, բայց նրան փոխարինելու հավակնություններ ունենալ չի կարող: Հեռանկարում, եթե բարեփոխումներն անցնեն, իշխանության ծանրության կենտրոնը նախագահից անցնելու է խորհրդարանին, այսինքն՝ խորհրդարանում ներկայացված ընդդիմությունն իր գործողությունների համար ավելի շատ հնարավորություններ և լիազորություններ կստանա: Ինչ վերաբերում է ընդդիմության այն մտահոգություններին, որ այս բարեփոխումների միջոցով գործող նախագահն իր անձնական ձգտումների խնդիրն է լուծում, ինչպես Սաակաշվիլին՝ Վրաստանում, ապա ընդամենը մի բան կարող եմ ասել. իհարկե դա հնարավոր է, և սահմանադրությամբ միանգամայն լեգիտիմ է, չէ՞որ ամեն ինչ որոշվում է ազատ և արդար ընտրությունների միջոցով: Բայց որքանով որ անձամբ ես եմ լսել, նախագահն արդեն իսկ հայտարարել է, որ չի հավակնում վարչապետի կամ այլ պաշտոնի: Անշուշտ, ինձ կարող են ասել, որ նա կարող է և փոխել իր կարծիքը, ինչպես յուրաքանչյուր ազատ ոք, բայց չմոռանանք, որ ամեն ինչ ի վերջո կախված է ընտրողից: Ինչ վերաբերում է ընդդիմությանը, ապա պետք է պայքարել և անել հնարավորը, որ Հայաստանում ընտրություններն իրապես լինեն ազատ և արդար, այլ ոչ թե առաջ շարժվել այն կանխակալ կարծիքով, որ դրանք բոլոր դեպքերում անարդար են լինելու:

-Օրերս Վենետիկի հանձնաժողովի անդամները Երևանում հայտարարեցին, որ նոր սահմանադրությունն ընդհանուր առմամբ համապատասխանում է եվրոպական չափորոշիչներին: Այդուհանդերձ, նրանք ինչ-որ առումով սատարեցին նաև խորհրդարանական ընտրությունների երկրորդ փուլի վերաբերյալ մտահոգություն հայտնած ընդդիմադիրներին՝ առաջարկելով խնդիրը կանոնակարգել ընտրական օրենսգրքով: Այս հարցի վերաբերյալ ի՞նչ կարծիք ունեք:

-Ես ծանոթ եմ այդ քննադատությանը: Երևանում ես հանդիպեցի Վենետիկի հանձնաժողովի անդամներին, և մենք քննարկեցինք այդ հարցն ու հանգեցինք եզրակացության, որ սահմանադրության մեջ պետք է ներառել այնպիսի ձևակերպում, որը կլինի ճկուն և հնարավորություն կտա կուսակցություններին միջանկյալ ժամկետում կոալիցիա ձևավորել՝ առանց երկրորդ փուլի կամ մինչ դրա անցկացումը: Եթե կուսակցությունները չկարողանան դա անել, ենթադրենք՝ քաղաքական տարաձայնությունների պատճառով, ապա այդ դեպքում պետք է անցկացվի երկրորդ փուլ, որը ևս իր դրական կողմն ունի. հիմնական սկզբունքը՝ կազմակերպել և ապահովել կայուն կառավարություն: Սա ևս բարեփոխումների գլխավոր միջուկներից մեկն է, ու անհրաժեշտ է անել ամեն ինչ, որպեսզի ապահովվի կառավարության գործունակությունը:

-Ի՞նչ կասեք դատական իշխանության մասին: Բարեփոխումների արդյունքում այս ոլորտում ի՞նչ է փոխվելու:

-Կարող եմ միանշանակ ասել, որ նոր սահմնաադրության դրական կողմերից մեկն այն է, որ Հայաստանում դատարանների անկախությունն էականորեն կբարձրանա: Բացի այդ, կընդլայնվեն Վճռաբեկ դատարանի իրավասություններն ու լիազորությունները, և ոչ միայն այդ ատյանի, այլև դատական համակարգինն առհասարակ: Նոր սահմանադրությունը հնարավորություն կտա դատական մարմինները պաշտպանել գործադիր իշխանությունից և խորհրդարանից, ինչպես նաև որոշ դեպքերում՝ վերադաս դատական ատյաններից: Իմ կարծիքով՝ կառավարման խորհրդարանական ձևը շատ հաջող համակարգ է: Մենք Գերմանիայում արդեն 66 տարի ապրում ենք այդ համակարգի պայմաններում և հիմնականում այդ համակարգը Գերմանիային կայունության շատ բարձր մակարդակ է ապահովել. այսօր Գերմանիան Եվրոպական միության ամենակայուն երկիրն է:

Պատրաստեց՝ քաղաքագետ Արմեն Մինասյանը