Ձեր վստահելի աղբյուրը

Հայաստանի հանրային քննարկումներում գերակայող է միջազգային հարաբերությունների մեկնաբանման ռեալիստական մոտեցումը՝ իր բոլոր ենթատեսակներին բնորոշող կատեգորիաներով՝ նեոռեալիզմ, հարձակողական և պաշտպանական ռեալիզմ և այլն։ Վերջիններս առօրյա խոսքում պարզեցվում և արտահայտվում են այնպիսի ձևակերպումներում, ինչպիսիք են՝ «հաշվարկներում պետական շահը վեր դասել», «հույս դնել միայն մեր ուժերի վրա», «զարգացնել մրցունակ տնտեսություն և զինված ուժեր՝ առկա խնդիրներին մեր լուծումը պարտադրելու համար», «ոչ ոք չի կարող մեզ թելադրել լուծումներ» և այլ նմանատիպ արդեն կլիշե դարձած արտահայտությունները։

Միջազգային անարխիկ համակարգում պետությունները պայքարում են իրականացնել սեփական շահերը և մեծացնել իրենց ունեցած ուժը՝ սեփական ինքնապահպանումն ապահովելու նպատակով։ Ընդհանուր առմամբ սա է ռեալիզմը, որը հարաբերությունների հիմքում դնում է ուժը և դրա շուրջ պայքարը։

Ի տարբերություն այս մոտեցման՝ միջազգային հարաբերություններում լիբերալիզմը՝ իր բոլոր ենթատեսակներով, շեշտը դնում է համագործակցության, իրավունքի, նորմերի, բազմակողմ դիվանագիտության վրա։ Կարծիք կա, որ արտաքին քաղաքականություն մշակելիս մեծ տերություններն են ավելի շատ հենվում ռեալիստական մոտեցումների վրա, իսկ ահա փոքր, սակավ ռեսուրսով դերակատարների համար առավել ցանկալի է կենսագործունեություն ծավալել լիբերալ գաղափարների հիման վրա գործող միջազգային հարաբերություններում։

Հետաքրքրական է, որ մեծ պետությունները, հատկապես ներկա դարաշրջանում, թեպետև արտաքին քաղաքականությունը մշակելիս մեծապես հենվում են ռեալիզմի վրա, սակայն հանրային քննարկումներում օգտագործում են լիբերալ մոտեցմանն ավելի բնորոշ հռետորաբանություն՝ խոսելով համամարդկային անվտանգության, ընդհանուր արժեքների, բարոյական պատասխանատվության և այլ նմանատիպ գաղափարների մասին։ Այս առումով հատկանշական է ԱՄՆ, որը նույնիսկ արտաքին քաղաքական ամենապարզ նախագծերին տալիս է վեհ, բարոյական նրբերանգներ։

Չխոսենք պատերազմների մասին, որոնք մղվում են հիմնականում «չարի դեմ»՝  հանուն ազատության և արդարության։ Նմանատիպ մոտեցումներ ունեն նաև ԵՄ-ն և նրա անդամ-պետությունները։ Ռուսաստանը և Չինաստանը նույնպես էականորեն բարելավել են արտաքին քաղաքական ձեռնարկումների «լիբերալ փաթեթավորումը»։

Իսկ ահա Հայաստանում, հատկապես ապրիլյան 4-օրյա պատերազմից հետո, նոր թափ է ստանում «ռեալիստական եռանդը»։ Եվ ինչով է պայմանավորված Հայաստանյան հասարակության նախապատվությունը ուժին՝ առանձնացնեմ մի քանի հանգամանք.

   -  Անվտանգության միջավայր.  Պատմական հանգամանքների բերումով Հայաստանը շրջապատված է «վատ հարևաններով»։ Ո՞վ է մեղավորը՝ մենք, թե իրենք, դա այս համատեքստում երկրորդային հարց է։ Փաստն այն է, որ տարածաշրջանային հարաբերությունների առկա կառուցվածքը ստիպում է բոլոր դերակատարներին մտածել և գործել ռեալիստական մոտեցման շրջանակներում
    - Պատմական հիշողություն.  Ցեղասպանություն վերապրած ժողովրդի համար դժվար է վստահել միջազգային համայնքի խոստումներին և ընդունած փաստաթղթերին։ Հարկավոր են իրական երաշխիքներ։ ԼՂ ապրիլյան դեպքերն էլ ավելի խորացրեցին հանրային կասկածները միջազգային բարի կամքի նկատմամբ
    - Հասարակության ներսում առավել գերակայող է այսպես ասած «հեգեմոնիստական» մշակույթը, երբ հարաբերությունների կարգավորման ոչ-ֆորմալ մեխանիզմները հիմնականում հենվում են ուժի կամ այլ ռեսուրսի առկայության վրա։ «Ուժեղի մոտ միշտ էլ թույլն է մեղավոր» մտայնությունը դեռ գերակայող է։ Այս պատճառով է նաև, որ հանրությունը ոչ միայն հանդուրժում, այլև խրախուսում է միջազգային հարաբերություններում ուժային լուծումները։

Վստահաբար, կան նաև այլ պատճառներ, սակայն ամփոփելով, կարող եմ փաստել, որ հասարակության արդիականացման ներկա փուլում առկա անվտանգության միջավայրը և պատմական հիշողությունը նպաստում, գուցե և թելադրում է հանրությանը և ղեկավարող դասին լինել կոշտ, ուժային դիրքորոշումների կողմնակիցներ։ «Երկաթե շերեփի» տեսլականը դեռ երկար կմնա Հայաստանի հանրային-քաղաքական մտքում։