Հին խնդրի նոր դրսևորումները
Ազգային ժողովի քննարկումները գնալով աչքի են ընկնում ակտիվ բանավեճերով։ Դրանք շատ հաճախ ուղեկցվում են փոխադարձ մեղադրանքներով, երբեմն էլ՝ վեր են ածվում անձնավորված բնույթի լեզվակռվի։ Պատգամավորների շփման ոճը հաճախ ոչ միայն կենցաղային է և հեռու պառլամենտական մշակույթի նորմերից, այլև պարունակում է փողոցին բնորոշ քվազի-քրեական մշակութային տարրեր։ Ասել, թե երևույթը նոր է, ճիշտ չի լինի։ Նախկինում էլ հայկական խորհրդարանական քննարկումներն աչքի են ընկել վերը նշված խնդիրներոբավ։
Գործող խորհրդարանում առավել հիշարժանն այս առումով «Իմ քայլի» ներկայացուցիչ Մխիթար Հայրապետյանի և ԼՀԿ առաջնորդ Էդմոն Մարուքյանի, ԲՀԿ ներկայացուցիչ Նաիրա Զոհրաբյանի բանավեճն էր։ Խորհրդարանական այդ էպիզոդը կարելի է վերնագրել՝ «Ո՞վ ես դու», ոչ թե այն պատճառով, որ պատգամավորները չեն ճանաչում մեկ-մեկու, այլ որովհետև առարկայական փաստարկների բացակայության հետևանքով ստիպված են սեփական ճշմարտացիությունը հիմնավորել դիմացինի անցյալը՝ հատկապես քաղաքական կենսագրությունը կասկածի տակ առնելով։ Արդյունքում ստացվում է, որ խորհրդարանի մի մասը այնտեղ է Նիկոլ Փաշինյանի կամոք, մի ուրիշ մաս էլ՝ Գագիկ Ծառուկյանի կամոք։
Նախկինում էլ նույնն էր։ Նախորդ խորհրդարանում ևս բազմաթիվ էին մարդիկ, ովքեր ինքնուրույն չէին կարող ստանալ ցանկալի մանդատը, եթե չլիներ Վազգեն Սարգսյանի, Ռոբերտ Քոչարյանի կամ Սերժ Սարգսյանի կամքը։ Մինչդեռ այսօրվա իշխանությունները, թե նախկինում, թե հիմա կրկնում են, որ «նախկին գործելաոճն այլևս անընդունելի է», և իրենք եկել են նոր քաղաքական մշակույթ ու մոտեցումներ հաստատելու։ Լոզունգների ու արդյունքների այս անհամապատասխանությունն, իհարկե, չի նշանակում, որ նորերն իրենց խոստացած փոփոխություններին անել կամք չունեն։
Խնդիրն այն է, որ քաղաքական մշակույթի փոփոխությունն ու սոցիալական նորմերի ամրապնդումը միայն ցանկության և կամքի դաշտում չեն։ Առաքել Մովսիսյանին ու Սեյրան Սարոյանին Մխիթար Հայրապետյանով և Թագուհի Ղազարյանով փոխարինելը, կամ՝ յուրաքանչյուր երկու գործչի փոխատեղումը՝ անկախ նրանց կրթական ցենզից, տարիքից, սեռից և մնացած այլ հատկանիշներից, ինքնին չի երաշխավորելու քաղաքական մշակույթի փոփոխություն։ Քաղաքականությունը բազմաշերտ երևույթ է, որտեղ բազմաթիվ օբյեկտիվ հանգամանքեր՝ ինստիտուտներ, նորմեր, ավանդույթներ կան, որոնք իրենք են «թելադրում» քաղաքական դերակատարների վարքը, անգամ եթե նրանք դա չեն գիտակցում։
Գալով Ազգային ժողովի խնդրին՝ պետք է փաստել, որ քննարկումների որակը առավելապես կապված է քաղաքական ուժերի և մասնավորապես կուսակցությունների կայացվածության հետ։ Անկախ նրանից, թե հիշատակված պատգամավորներն ի վերջո ստացան «ո՞վ ես դու» հարցի պատասխանը, թե՝ ոչ, այնուամենայնիվ լայն հանրության համար այդ հարցի արդիականությունը ինչպես եղել, այնպես էլ մնում է։ Եվ նախկին և գործող խորհրդարանում ընդգրկված, ինչպես նաև արտախորհրդարանական կուսակցություններն ունեն կայանալու և խաղի միասնական կանոնների պայմաններում գործունեություն ծավալելու խնդիր։
Ժողովրդավարական քաղաքական համակարգերն աչքի են ընկնում կուսակցական բարձր ինստիտուցիոնալացմամբ, որը ենթադրում է կուսակցության կառուցվածքային ամրություն, գաղափարախոսական հստակություն, սոցիալական տարբեր խմբերի շահերի հավաքագրում ու ներկայացում, քաղաքական գործիչների սոցիալիզացիա և այլն։ Փորձագետները վստահ են, որ անկախությունից ի վեր հատկապես իշխանության եկած կուսակցություններն այս հարցերում այս կամ այն կերպ թերացել են։ Ինչո՞ւ են թերացել՝ այլ հարց է։ Սակայն իրողությունը հանգեցրել է այն բանին, որ ներկայումս քաղաքական դաշտում գործող շուրջ յոթ տասնյակ կուսակցություններից եզակիններն են, որոնք քիչ թե շատ ունեն գործող մարզային կառույցներ, հետևողական են իրենց ընտրազանգվածի շահերի ներկայացման մեջ, ունեն որոշակիորեն ձևակերպված գաղափարախոսություն և ունակ են քաղաքական գործիչների դարբնոց դառնալ։
Հայաստանյան կուսակցություններին բնորոշ խնդիրներն առավել ցայտուն են դառնում հատկապես այն կուսակցությունների համար, որոնք ստանձնում են իշխանությունը, քանի որ նրանք դառնում են քաղաքական որոշումների հիմնական պատասխանատուները։ Բացառություն չէր նաև «Քաղաքացիական պայմանագիր» կուսակցությունը, որը ևս ստանձնեց իշխանությունն՝ առանց բավարար չափով պատրաստվածության։ Դեռևս մայիսին պարզ էր, որ Նիկոլ Փաշինյանի թիմը լուրջ կադրային խնդիրներ ունի։ Բացի կադրերից, կուսակցությունը և նրա բազմաթիվ անդամներ ձևակերպված ընդհանուր գաղափարախոսության, արժեքային կողմնորոշիչների խնդիր ունեն։
Մինչդեռ հենց դավանած գաղափարախոսության շրջանակներում պետք է պարզ դառնար քաղաքական գործչի արժեհամակարգը, հասարակական կյանքի կազմակերպման մոտեցումները, անցյալի և ապագայի նկատմաբ նրա պատկերացումները։ Այդ բացը իշխանական շատ գործիչների մոտ առայժմ փոխարինվում է հեղափոխական կարգախոսներով։ Հաճախ քաղաքական գործիչներն իրենց նույնականացնում են հեղափոխության հետ, համարում հաղթանակի մի մասը կամ՝ անգամ կերտող։ Հաշվի առնելով, որ նրանցից շատերը չունեն հարուստ քաղաքական կենսագրություն, երբեմն նույնիսկ՝ աշխատանքային որոշակի փորձ, հեղափոխությունը նրանց քաղաքական միակ կապիտալն է, նրանք կան որպես քաղաքական գործիչ, քանի որ տեղի է ունեցել հեղափոխություն։ (Նույն կերպ նախկին իշխանությունների շարքերում շատ էին մարդիկ, որոնց «ես»-ի անբաժան մասը ղարաբաղյան շարժումն ու պատերազմն էր)։
Հետևաբար, այն ամենն, ինչն այս կամ այն կերպ կազդի հեղափոխության կարևորության ընկալման վրա, ուղղակիորեն ազդելու է նաև հենց այդ գործիչների և կուսակցության ունեցած քաղաքական կապիտալի վրա։
Վերոնշյալ չափանիշների լույսի ներքո՝ «Քաղաքացիական պայմանագիր» կուսակցությունը դեռևս կայացման ճանապարհ պետք է անցնի։ Ճիշտ նույն կերպ՝ ճանապարհ ունեն անցնելու նաև մնացած կուսակցությունները։ Հետևողական կուսակցաշինությունը պետք է զուգակցվի նաև անդամների՝ սեփական քաղաքական կապիտալի կուտակմամբ։ Այսպես հնարավորություն կտրվի առավել կայացած և պրոֆեսիոնալ գործիչներով ներկայանալ հասարակությանը, որն իր հերթին կապահովի նաև քաղաքական դիսկուրսի ավելի որակյալ մակարդակ։
Այսպիսով՝ քաղաքական մշակույթը փոփոխելու համար միայն ցանկությունը և կամքը բավարար չեն։ Քաղաքական մշակույթը առաջին հերթին կրում են քաղաքական գործիչները։ Որպեսզի վերջիններս լինեն ժողովրդավարական մշակույթի կրողներ, անհրաժեշտ են քաղաքական գործիչների կայացման մեխանիզմներ։ Պատմական այս փուլում առավել էֆեկտիվ մեխանիզմներից կարևորագույնը բարձր ինստիտուցիոնալ մակարդակ ունեցող կուսակցություններն են։
Հովսեփ Բաբայան, քաղաքագետ
Լրահոս
Տեսանյութեր
Բագրատ Սրբազան. ՔՊ անդամներ արդեն իսկ ներքին ուղերձներ են հղում, թե ինչպես կարող են միանալ մեզ
