Ձեր վստահելի աղբյուրը

Օրեր առաջ Panorama.am-ը գրել էր, որ Արարատի մարզի Հովտաշեն համայնքում արագիլների անկման «գործը քնել է»։ Այդ էին վկայում  և Բնապահպանության և ընդերքի տեսչական մարմնից և դատախազությունից մեզ տրված  հերթական նույնօրինակ «պատասխանները»՝ ամեն ինչ արվում է, որպեսզի արագիլների անկման պատճառները հայտնաբերվեն և մեղավորները պատժվեն, սակայն, թե գործի քննությունը ո՞ր փուլում է, և ի՞նչ հանգամանքներ են ի հայտ եկել՝ մեզ հարցում առ հարցում հայտնի չէր դառնում։ Ավելի հստակ և ամբողջական տեղեկատվություն ստանալու նպատակով Panorama.am-ը ևս մեկ հարցում ուղարկեց ՀՀ դատախազություն։

Քրգործ 287/1

Ի՞նչ փուլում է այժմ քննությունը, կան արդյոք այս գործում ներգրավված անձ  որևէ կարգավիճակով կա թե ոչ, եթե այո՝ ինչ կարգավիճակով։ Վերջում նկատել էինք՝ «Շատ ավելի ուշ հարուցված շատ գործերի մասին հանրությանը ծանոթացվել են շատ ավելի արագ։ Այս դեպքում զարմանալի է հապաղումը։ Ինչն է պատճառը՝ աղտողող կողմի իրավական պաշտպանվածությունը, թե՞ արագիլների ու բնության բացարձակ ոչ պաշտպանվածությունը»։

Դատախազությունից այս անգամ պատասխանեցին ավելի հիմնավոր՝ այժմ ընթանում է նախաքննություն, մեղադրյալի կամ  կասկածյալի դատավարական կարգավիճակ ունեցող անձինք չկան: 

«Արարատի մարզի Հովտաշեն համայնքի և հարակից մյուս համայնքների տարածքներում արագիլների անկման վերաբերյալ ՀՀ Բնապահպանության և ընդերքի տեսչական մարմնի ղեկավարի կողմից ՀՀ գլխավոր դատախազին հասցեագրված հաղորդման հիման վրա ՀՀ ոստիկանության Արտաշատի բաժնում նախապատրաստվել են նյութեր։ Նյութերի նախապատրաստման ընթացքում կատարվել է դեպքի վայրի զննություն, որի ընթացքում պարզվել է, որ Հովտաշեն համայնքում առկա են թվով 11 հատ արագիլների առանձյակներ, իսկ համայնքի վարչական տարածքում ջրատարներ առկա չեն։ ՀՀ ԳԱԱ կենդանաբանության և էկոլոգիայի գիտական կենդանաբանության կենտրոն տարվել են 2 արագիլի առանձնյակներ, որոնք պատված են եղել կոշտ, ճենճանման շերտով, ինչի պատճառով արագիլները չեն կարողացել թռչել։ Նշված արագիլներից վերցվել են փետուրների նմուշներ, ինչպես նաև կենտրոնի աշխատակիցների կողմից Հովտաշեն համայնքի հարակից՝ Ղուկասավան, Հայանիստ, Սայաթ-Նովա, Զորակ և Ռանչպար համայնքներում առկա ջրատարներից վերցվել են ջրի նմուշներ։ Նշանակվել է դատաբժշկական փորձաքննություն, որի կատարումը հանձնարարվել է «Փորձաքննությունների ազգային բյուրո» ՊՈԱԿ-ի փորձագետներին, որոնց տրամադրվել են ինչպես ՀՀ ԳԱԱ կենդանաբանության և էկոլոգիայի գիտական կենդանաբանության կենտրոնի աշխատակիցների կողմից վերցված, այնպես էլ վարույթն իրականացնող մարմնի կողմից դեպքի վայրի զննության ժամանակ վերցված ջրի նմուշները և արագիլների փետուրները։ Նյութի նախապատրաստման ընթացքում բացատրություններ են վերցվել վերը նշված համայնքների ղեկավարներից և բնակիչներից։ Ստացված փորձագիտական եզրակացության համաձայն՝ փորձաքննությանը ներկայացված պոլիմերային տարաներում առկա նյութերում, ինչպես նաև փետուրների վրա նավթամթերքներ չեն հայտնաբերվել»։

Նավթ, ոսկի, կենդանական յուղ, բուսական յուղ ու գիտության աստիճանը Հայաստանում

Հետաքրքիր է այս վերջին շեշտադրումը՝ ջրում նավթամթերքի հավանական առկայությունը՝ որպես թռչունների անկման պատճառ,  բնապահպանների կողմից ի սկզբանե չի դիտարկվել։ Որպես ջրի աղտոտման աղբյուր  մատնանշվում էին մարզում գործող  թառափի ձկնաբուծարանները, որոնք ձկների ներքին օրգանները ջուրն են գցում։ Այս արտանետումները խցանում են  ջրանցքները, իսկ այդ կետերում արագիլները սննդամթերք են փնտրել՝ ձկան յուղի մեջ հայտնվելով և մնացած բոլոր հետևանքներով: Այս առնչությամբ դատախազությունից մեզ հայտնեցին, որ փորձաքննության ներկայացված փաթեթներում առկա նյութերի չոր մնացորդներն ունեն ընդհանուր խմբային պատկանելություն, իսկ փետուրների վրա առկա գորշավուն նյութն էականորեն տարբերվում է դրանցից։

«Ներկայացված նմուշներում բուսական կամ կենդանական ծագման յուղ լինելու վերաբերյալ հարցին պատասխանել հնարավոր չի եղել՝ համեմատական հետազոտության իրականացման անհնարինության պատճառով»։

Այսպիսով, թեպետ դատախազությունը ասում է, որ ընթանում է նախաքննություն, բայց նրա պատասխանից արդեն իսկ երևում է, որ գործը փակուղու ճանապարհին է։ Եթե «հնարավոր» չէ պարզել, թե արդյոք ջուրը բուսական կամ կենդանական յուղերով է աղտոտվել, ապա կարելի է համարել, որ արագիլների գործը նրանց հետ... մեռել է։

Մնում է բնապահպանների ահազանգը, որ ջուրն աղտոտվում է հարակից ձկնաբուծարանների կողմից, որը սակայն հանդիպելու է փորձաքննական պատասխանի պատին՝ «համեմատական հետազոտության իրականացման անհնարինություն կա»:

Մնում է զարմանալ, թե գիտության այս դարում ինչպես կարելի է չտարբերել բուսական և կենդանական յուղերն իրարից։

Հարաբերական կամ՝ նահանջ

Թռչնաբան Կարեն Աղաբաբյանը, անդրադառնալով դատախազության պատասխանին, նշում է՝ եթե հնարավոր չէ հետազոտություն անել, ապա Բնապահպանության և ընդերքի տեսչական մարմնի համար միակ տարբերակը մնում է հաջորդ տարիներին ավելի զգոն լինելը։

«Քանի որ կա կասկած, և այդ կասկածն էլ մոտ է իրականությանը, բայց, փաստորեն, չեն կարողանում ոչ մի կերպ ապացուցել, ուրեմն պետք է աշխատենք էն ուղղությամբ, որ հաջորդ անգամ դրա կրկնվելը կանխարգելենք։ Եթե հաջորդ տարի ուշադիր լինենք էդ ձկնաբուծարանի նկատմամբ, բայց էլի հայտնաբերենք կեղտոտ արագիլներ, այդ ժամանակ ստիպված կլինենք ընդունել, որ մեր նախնական վարկածը սխալ է եղել և կփնտրենք աղտոտման նոր աղբյուրներ»։

Սիս գյուղի թառափը՝ սպանող

Չնայած դրան, Աղաբաբյանը վստահ է, որ ջուրն աղտոտվել է Սիս գյուղի թառափի ձկնաբուծարանների կողմից. «Մենք գիտենք ձկնաբուծարանների գտնվելու վայրի աշխարհագրական դիրքը, բայց չգիտենք՝ այդ ձկնաբուծարանների անունները»։

Կենդանաբանության և հիդրոէկոլոգիայի ինստիտուտի գիտաշխատող Լյուբա Բալյանը ևս շարունակում է վստահաբար պնդել, որ ջուրը ձկնարտադրողներն են աղտոտել։ Նա նշում է, որ ոչ միայն ջրատարների առափնյա տարածքներում, այլ նաև Մասիսի աղբավայրում են նկատվել ձկան թափոններ. «Ձկան օրգանները տոպրակներով նետված էին, և արագիլները հատիկ-հատիկ տոպրակներից հանում և ուտում էին այդ մնացորդները։ Դա իրենց համար ամենագրավիչ կերն է եղել։ Փաստացի այդ օջախներում են արագիլները շփման մեջ եղել այդ թափոնների հետ։  Հիմնականում հասուն արագիլների փետուրներն են կեղտոտվել։ Կրծքի հատվածով աղտոտված մեծ արագիլը էդ թափոնը տարել է ձագերին, ու էդ յուղոտ հատվածով նստել է ձագերի վրա, և էդ ծորացող յուղը անմիջապես փոխանցվել է ձագերին»։

Լյուբա Բալյանը վստահեցնում է՝ իրենք Հրազդան գետի վտակում տեսել են և յուղի հաստ շերտ և թառափի մնացորդներ. «Այսինքն՝ էդ ձկնաբուծական տնտեսվարողները ձկան մնացորդները թափել են անմիջապես գետը։ Մենք գրեթե վստահ ենք, որ այդպես է եղել»։

Տեսչությունը չի կարողանում  փորձաքննություն անց կացնի

Բնապահպանները մեկ անգամ Բնապահպանության և ընդերքի տեսչությանը, մեկ անգամ էլ տեսչության միջոցով քննչական մարմնին արագիլների ճենճոտված փետուրների և ջրի նմուշներ են տրամադրել։

«Տեսչական մարմնից մեզ ասացին, որ նույնականացման անալիզ չեն կարող անել, մենք երկրորդ անգամ նմուշառում արեցինք, որ փոխանցվի քննչականին։ Այնտեղ չգիտեմ ոնց են անալիզ արել, բայց նույնականացում չեն արել։ Ես չգիտեմ՝ չեն արել, քանի որ հնարվորություն չկա, թե ինչ։ Բայց չեմ հասկանում՝  ինչու՞ չեն գնացել մոտակա համայնքների ձկնարտադրող ընկերությունների հետքերով»,-միանգամայն արդարացի տարակուսանքը հայտնեց Բալյանը։

Իրոք՝ ի վերջո արագիլների տերը բնապահպանները չեն և Բնապահպանության և ընդերքի տեսչությունը պիտի շահագրգիռ լիներ, երբ Հայաստանի Հանրապետության բնությունը ու կենդանական աշխարհը աղտոտում ու ոչնչացնում են։

Թե՞ չէ։

Բալյանը նաև նշեց, որ արագիլների աղտոտման դեպքի հետ կապված ինքը եղել է Մասիսի քաղաքային ոստիկանությունում և ցուցմունք է տվել. «2 անգամ եմ գնացել։ Առաջին անգամ եղել է բացատրություն, երկրորդ անգամ՝ ցուցմունք։ Ինձ ասացին, որ եթե հարցը գնա դատարան, որպես վկա ևս կկանչեն։ Բայց տեղյակ չեմ՝ հիմա որ փուլում է գործը»։

Եվ որքան էլ բնապահպանները փաստարկված ներկայացնում են իրենց տեսակետները, որքան էլ ընթացքում, փաստորեն, և մատնացույց են արել աղտոտման աղբյուրը, և ոստիկանություն են դիմել, և մաքրել են արագիլներին կամավոր սկզբունքներով ու ամիսներ շարունակ, ու որքան էլ դատախազությունը վստահեցնում է, թե՝ «ամեն ինչ արվում է գործի հանգամանքները բացահայտելու համար», այնուամենայնիվ, պետական մարմինների կողմից նման վերաբերմունքի ու նման գործելաոճի «շնորհիվ» այսօր արդեն կարող ենք ասել, որ «արագիլների գործը մեռել է»։

Թե՞ չէ։