Ձեր վստահելի աղբյուրը

Նուբարաշենի թունաքիմիկատների գերեզմանոցը (ՆԹԳ) գտնվում է Ողջաբերդ, Գեղադիր Մուշական, Ջրաշեն, Հացավան համայքների հարակից տարածքում, ակտիվ սողանքային գոտում։ ՆԳԹ-ի անմիջապես կողքը գտնվում է  նաև Էրեբունի պետական արգելոցը, որտեղ կան աշխարհում հայտնի վայրի ցորենի 4 տեսակներից 3-ը (արարատյան, ուրարտու և միահատիկ)։  Թունաքիմիկատների գերեզմանոցը կառուցվել է 1975թ․-ին ՀԽՍՀ Մինիստրների Խորհրդի որոշմամբ։ Այն վերահսկվել և շահագործվել է Գյուղատնտեսության նախարարության «Հայգյուղքիմիայի» կողմից մինչև 1989թ․-ը։   «Հայ կանայք հանուն առողջության և առողջ շրջակա միջավայրի» ՀԿ փորձագետ, համաճարակաբան Քնարիկ Գրիգորյանը Panorama.am-ի հետ զրույցում ասաց, որ կառույցի լուծարումից հետո Նուբարաշենի թունաքիմիկատների գերեզմանոցը և, առհասարակ, հանրապետությունում թունաքիմիկատների պահեստները հայտնվել են բարձիթողի վիճակում՝ առանց վերահսկողության, որն ուղեկցվել է անդառնալի հետևանքներով։

նհերքելի է՝ գերեզմանոցի համար ընտրվել է սխալ վայր։ Այն  գտնվում է թեքության վրա, սողանքային գոտում և հնարավոր երկրաշարժի կամ հորդառատ անձևրի դեպքում, փլուզումներն անխուսախելի են լինելու, որոնք  մեծ վտանգ են ներկայացնում մոտակա բնակավայրերի բնակիչների առողջության համար։  

Փորձագետի խոսքով՝ տարիներ առաջ «Հայ կանայք հանուն առողջության, առողջ շրջակա միջավայրի» ՀԿ-ն բնակիչներից ահազանգ էր ստացել առ այն, որ տարածքից ԴԴՏ-ի (դիքլորդիֆենիլ-տրիքլորէթան)  հոտ է գալիս։ Սկսել են ուսումնասիրություններ իրկանացվել։ Համաձայն Մուշավանում կատարված հարցման, մարդիկ դժգոհել են առողջական խնդիրներից

«Մարդիկ դժգոհում էին կոկորդի հատվածը քերծվելու նշաններից, գլխացավերից, արցունքահոսությունից և այլն»,- ասաց  ՀԿ փորձագետն ու պատմեց այլ ուսումնասիրության արդյունքների մասին։

«Միջազգային փորձագետների հետազոտությունների արդյունքում պարզվել է, որ տեղանքում կա հինգ խուց։ Դրանց հիմնահատակը կավային է, իսկ վերին շերտը՝ հողային։ Թաղված են տասնյակ վտանգավոր  քիմիական նյութեր՝ ԴԴՏ, դիքլոր, դիֆենոլ, տետրաքլորէթան և այլն։ Առկա կայուն օրգանական աղտոտիչներից  (ԿՕԱ)  շատերն արգելված են Ստոքհոլմի կոնվենցիայով, քանի որ քաղցկեղածին են և ազդում են մարդու էնդոկրին համակարգի վրա՝ մինչև իսկ առաջացնելով անպտղություն»։

Քնարիկ Գրիգորյանի հստակեցմամբ՝ ԴԴՏ-ի օգտագործումը թույլատրելի է միայն մալարիայի դեպքում՝ ճահիճների աղտահանման համար։ Մնացած դեպքերում արգելված է Ստոքհոլմի կոնվենցիայով։

Փորձագետը հիշեցրեց նաև 2010թ․-ին տեղի ունեցած դեպքը՝ տեխնիկայի միջոցով փորձ է կատարվել ապօրինի հանել թունաքիմիկատները, ինչի հետևանքով աղտահարվել էր նաև գերեզմանոցի հարակից տարածքը։

«Այն էական վտանգ էր ներկայացնում շրջակա միջավայրի և մարդկանց առողջության համար։ Հետևապես՝ մեր  կողմից համապատասխան մարմիններին ահազանգելուց հետո,  որոշակի շինարարական աշխատանքներ կատարվեցին։ Վերին շերտը ծածկվել է հողային և անջրաթափանց շերտերով։ Կողմային մասերով  անցնում են բետոնի կիսախողովակներ՝ արգելելու լճացումն այդ տարածքում։ Տարածքը նաև ցանկապատվել է»,- ասաց փորձագետը։

Սակայն այս ամենը չեն նվազեցնում այն հիմնական ռիսկը, որն առկա է տարածքում։ Խոսքը՝ սողանքի մասին է։

«Սողանքը, եթե շարժվեց, թունաքիմիկատները կհոսեն դեպի բնակավայրեր։ Տարիներ առաջ այդ պատճառով էին մարդիկ զգացել ԴԴՏ-ի հոտն ու ահազանգել»,- ընդգծեց ՀԿ փորձագետը։
Քնարիկ Գրիգորյանն ասում է, որ սողանքի հանգամանքը բարդացնում է  խնդրի լուծումը։
«Մասնագետների հետ խորհրդակցելուց հետո եկանք այն եզրահանգման, որ  այնտեղ նորից բետոնե շինություն կառուցել և թաղել թունաքիմիկատները հնարավոր չէ, քանի որ սողանք է։ Այն կարող է շարժվել դեպի Մուշավան բնակավայրը։Այս պատճառով միջազգային փորձագետներն առաջարկեցին որոշակի բույսեր տնկել, որոնք կկլանեն թունավոր նյութերը, իսկ հետո այնպայման իրականացնել այդ բույսերի ոչնչացումը։ Մեկ այլ տարբերակ առաջարկվել էր թունաքիմիկատների արտահանումը և այլ երկրում ոչնչացումը։

Դրանք պետք է  տեղավորվեին բարձր ճշման, ամուր պոլիէթիլենային տարաներում, որոնք, սակայն, ունեն ընդամենը 5 տարի պահպանման ժամկետ։ Այնուհետև ցամաքով պետք է տեղափոխվեր համապատասխան երկիր, օրինակ՝  Գերմանիա կամ Ֆրանսիա, որոնք պատրաստակություն էին հայտնել իրենց երկրում ոչնչացնելու թունաքիմիկատները։ Սակայն ցամաքային ճանապարհով տեղափոխումը հնարավոր չեղավ իրականացնել, քանի որ որոշ երկրներներ թույլ չեն տվել տեղափոխումը, օրինակ՝ հարևան Վրաստանի կողմից։ Երկրները մերժում են՝ ելնելով իրենց անվտանգությունից։ Իսկ, քանի որ դրանք դյուրավառ և հրդեհավտանգ նյութեր են, այդ պատճառով օդային ճանապարհով հնարավոր չէ տեղափոխել։ Մյուս կողմից էլ մեծ ֆինանսական միջոցների հետ է կապված հարցը, որը հասու չէ մեր երկրին»,- նշեց մասնագետը։

Այլընտրանքային տարբերակներից մեկն էլ տեղում այրելն է՝ համապատասխան շարժական գործարանի օգնությամբ։ Սակայն այս տարբերակին  մեր զրուցակիցը կողմնակից չէ՝ նշելով, որ շրջակա միջավայրի աղտոտման ռիսկերը մեծ են։

«Շարժական գործարանները, որոնք տեղում են կատարում թունաքիմիկատների ոչնչացումը, հնարավոր է շրջակա միջավայրի անվտանգությունը չապահովեն։ Մյուս կողմից դրանք ևս բավականին թանկ են։ Իսկ տեղափոխել, դնել , նշանակում է՝  ցանկացած վտանգավոր միացություն այրել , որին մենք դեմ ենք, քանի որ կարծում ենք մթնոլորտով աղտոտումն ավելի արագ տարածվում»։
Այսինքն՝ լավագույն տարբերակն այլ երկրում ոչնչացելն է։ Սակայն այս տարբերակը դեռևս սառեցված է, քանի որ նախ պետք է գտնել համապատասխան գումար և, ինչպես ասում են՝ «լեզու գտնել» երկրների հետ, որոնց տարածքով անցնելու է բեռը։

Թե երբ խնդիրը լուծում կստանա, դժվար է ասել, սակայն հողերի դեգրադացման գործընթացը, կլիմայի փոփոխությունն ու տարեց տարի ավելացող աղետների թիվն էլ ավելի են մեծացնում անհագստությունը՝ մի օր գերեզմանոցի թունավոր «ուրվականը» կհասնի բնակիչներին։  Իսկ պատկան մարմինները կարծես փակել են Նուբարաշենի թունաքիմիկատների գերեզմանոցի խնդրի լուծման էջը։

Լուսանկարները տրամադրել է «Հայ կանայք հանուն առողջության և առողջ շրջակա միջավայրի» ՀԿ-ն