Ձեր վստահելի աղբյուրը

Եվրոպական միության ընդլայնման գործընթացներին զուգահեռ ԵՄ-ում հարևան երկրների հետ հստակ քաղաքականություն կառուցելու անհրաժեշտություն առաջացավ: Այս գաղափարը ամրագրվեց նաև 2003 թվականին ընդունված «Անվտանգ Եվրոպա` բարվոք աշխարհում» անվանումը կրող Եվրոպական միության անվտանգության ռազմավարության մեջ: Արդյունքում 2003-2004թթ-ին ծնվեց Եվրոպական հարևանության քաղաքականությունը:

Այն իրենից ներկայացնում է գլխավորապես ԵՄ-ի և գործընկեր երկներից յուրաքանչյուրի հետ երկկողմ հարաբերությունների հաստատում: Որպես ԵՄ գործընկեր երկրներ` սույն ծրագրում ներառվեցին Հայաստանը, Ուկրաինան, Վրաստանը, Մոլդովան, Ադրբեջանը, Բելառուսը, Ռուսաստանը, ինչպես նաև Միջերկրածովյան տարածաշրջանից Ալժիրը, Եգիպտոսը, Իսրայելը, Հորդանանը, Մարոկոն, Լիբիան, Լիբանանը, Թունիսը, Սիրիան և Պաղեստինի Ինքանավարությունը:

Նկատենք, որ Հարավկովկասյան երեք պետությունները Հարևանության քաղաքականությունում ներգրավվեցին Եվրոպական խորհրդի 2004 թվականի հունիսի 18-ի որոշմամբ: Նրանց հետ ծավալվող հարաբերությունների իրավական հիմքը դարձավ ԵՄ-ի և այդ երկրներից յուրաքանչյուրի հետ կնքված Գործընկերության և համագործակցության համաձայնագրերը, իսկ աշխատանքների իրականացման համար էլ յուրաքանչյուր երկրի հետ տարբերակված մոտեցմամբ, բայց ընդհանուր արժեքային համակարգի շրջանակներում մշակվեցին Անհատական գործընկերության գործողությունների ծրագրեր:

Հարևանության քաղաքականության հիմքում իսկզբանե դրվեց հետևյալ սկզբունքը. ձևավորել այսպես կոչված բարեկամ երկների շրջանակ` նպատակ ունենալով մի կողմից նվազագույնի հասցնել և ապա կանխարգելել այդ երկրներից եկող ԵՄ կայունության հնարավոր սպառնալիքները, իսկ մյուս կողմից էլ վերջիններիս հետ սերտ հարաբերություններ կառուցելով` էլ ավելի անվտանգ դարձնել ԵՄ հետագա հնարավոր ընդլայնման գործընթացը:

Հարևանության քաղաքականության շրջանակներում ԵՄ-ն իր գործընկերներին առաջարկեց ԵՄ չափանիշներին համապատասխան բարեփոխումների լայն շրջանակ` սկսած ժողովրադավարության ամրապնդումից, մարդու իրավունքների պաշտպանությունից, օրենքի գերակայության ապահովումից, մինչև լավ կառավարում, տնտեսական սերտ համագործակցություն և կայուն զարգացում:
Բարեփոխումների խրախուսման նպատակով արդեն 2007 թվականին ուժի մեջ մտավ Հարևանության քաղաքականության երկրների ֆինանսական աջակցության գործիքը, որի համաձայն առավել շատ ֆինանսական աջակցություն ցուցաբերվում էր այն բարեկամ երկրին, որը մեկ քայլ ավելին է արել ԵՄ չափանիշներին բավարարող բարեփոխումների իրականացման գործում, քան մյուս երկրները:

Սույն ձևաչափի մեկնարկից մի քանի տարի անց անհրաժեշտություն առաջացավ վերանայել Հարևանության քաղաքականության որոշ մոտեցումներ և հիմնել այնպիսիք, որոնք թույլ կտային ավելի հստակ տարբերակված մոտեցումներ ցուցաբերել գործընկերության անդամ երկրների հանդեպ:

Այս համատեքստում 2009 թվականին Գերմանիայի աջակցությամբ Շվեդիայի և հատկապես Լեհաստանի կողմից Պրահայի գագաթնաժողովին առաջ քաշվեց «Արևելյան գործընկերության» ձևաչափը, որն արդեն կոնկրետ ուղղված էր ԵՄ Արևելյան հարևանների` Ուկրաինա, Մոլդովա, Վրաստան, Հայաստան, Բելառուս, Ադրբեջան, հետ և առանձին օրակարգով և բազմակողմ հարաբերությունների խթանմանը:

Գործարկելով «ավելին ավելիի դիմաց» սկզբունքը` ԵՄ-ը ԱլԳ երկրներին առաջարկեց էլ ավելի մեծ հնարավորություններ և աջակցություն, ավելի շատ հաջողված բարեփոխումների և գրանցած առաջընթացի համար:

Այս նոր ձևաչափի հիմքում դրվեց Ասոցացման համաձայնագրերի և Խորը և համապարփակ ազատ առևտրի համաձայնագրերի կնքումը, միաժամանակ որոշվեց ԱլԳ երկրներից յուրաքանչյուրի հետ մշակվող Անհատական գործողությունների ծրագրերում ներառել թեև սահմանափակ թվով ոլորտներ, բայց փոխարենը ունենալ ավելի կոնկրետ սահմանված նպատակներ:

Համագործակցության մասով առավելապես ուշադրությունը սևեռվեց գործակցության չորս հարթակների վրա` ժողովրդավարություն և օրենքի գերակայություն, տնտեսական ինտեգրացիա և ԵՄ չափորոշիչներին համապատասխանեցում, էներգետիկ սեկտոր և մարդկային շփումների ակտիվացում: ԱլԳ երկների համար կարևոր նշանակություն ունեցավ նաև ԵՄ հետ վիզայի ռեժիմի ազատականացման շուրջ բանակցությունների մեկնարկը:

ԱլԳ ձևաչափի ստեղծումից ի վեր` տեղի է ունեցել ԱլԳ երեք գագաթնաժողով` Պրահայի (2009թ ), որի հիմնական ձեռքբերումը հենց ծրագրի մեկնարկն էր,Վարշավայի գագաթնաժողով (2011 թ), որտեղ ընդունված հռչակագրում կարևորվեց Ասոցացման համաձայնագրերի և ԽՀԱԱՀ-ների կնքման գործընթացների արագացման համար անհրաժեշտ պայմանների ապահովումը, երրորդ` 2013 թվականին տեղի ունեցած Վիլնյուսի գագաթնաժողովում արդեն ԱլԳ անդամներից Մոլդովան և Վրաստանը նախաստորագրեցին ասոցացման համաձայանգրերը, իսկ հետո արդեն Ուկրաինան, և ի վերջո երեք երկրներն էլ ստորագրեցին ասոցացման համաձայնագրերը: Ընդհանուր գնահատականներով, այս պահին ասոցացման գործընթացում ավելի առաջընթաց արձանագրած երկիրը համարվում է Մոլդովան: Այն նաև միակ ԱլԳ երկիրն է, որը ԵՄ-ի հետ ունի ստորագրված մուտքի առանց վիզային ռեժիմ: ԱլԳ չորրորդ գագաթաժողովը արդեն լինելու է այս օրերին ընթացող Ռիգայի գագաթաժողովը:

Վիլնյուսի գագաթնաժողովից հետո պայմանավորված առավելապես ուկրաինական իրադարձություններով, ինչպես նաև Հայաստանի կողմից ԵԱՏՄ-ին անդամակցությամբ, կրկին անհրաժեշտություն առաջացավ վերանայել ԱլԳ երկրների հետ համագործակցության հաստատված մոտեցումները և առավելապես ուշադրություն դարձնել այն անդամների վրա, որոնք չեն ստորագրել ասոցացման համաձայնագրերը:

Արդյունքում 2014 թվականին ԵՄ անդամ 13 պետությունների կողմից մշակվեց և փետրվարին շրջանառության մեջ դրվեց այսպես կոչված «Արևելյան գործընկերության 20 կետերը Վիլնյուսից հետո» փաստաթուղթը, որով նախատեսվում է կոնկրետ արդյունքներ արձանագրելու համար էլ ավելի տարբերակված համագործակցություն առաջարկել ԱլԳ երկրներին` հաշվի առնելով յուրաքանչյուր երկրի առանձնահատկությունները, այլ միջազգային պարտավորությունները և ԵՄ-ի հետ այս կամ այն չափ ասոցացված լինելու պատրաստակամությունը:

Կնյազ Սարոյան, քաղաքագետ