Ձեր վստահելի աղբյուրը

Իրանական «TV Iran Aryaee» հեռուստաալիքն օրերս «Թալիշները Բաքվի շովինիստական ռեժիմի տիրապետության ներքո» հաղորդման շրջանակներում անդրադարձել է ներկայիս Ադրբեջանի Հանրապետությունում ապրող թալիշների խնդիրներին:

Ինչպես նշում է հաղորդման վարող Խոսրոու Ֆրավահարը՝ «թալիշները միայն Իրանում չեն բնակվում: Թալիշների մեծ մասն ապրում է Նիզամի Գյանջևիի երկրում՝ Արաքսի այն կողմում է, որն այժմ Իրանին չի պատկանում: Այդ տարածքում այժմ իշխում է Ալիևների մարդասպան, դավաճան, պանթյուրքիստ, շովինիստական կլանը: Իլհամ Ալիևի դիկտատորական և պանթյուրքական ռեժիմը ԱՄՆ-ում գործող «Գյունազ.թիվի» հեռուստաընկերությանը գումարներ է հատկացնում, որպեսզի վերջինս աղավաղի Իրանի պատմությունը»:

Հաղորդավարի խոսքով՝ գեներալ Հեմմաթ Զադեն, ով 1990-93թթ. պայքարել է թալիշների ազատության համար, իր հիշողություններից մեկում նշել է, որ դիկտատոր Ալիևները ոչ մի ուշադրություն չեն դարձրել ազգային փոքրամասնություններին: Նրանց ուշադրությունը միայն սևեռված է պանթյուրքական-շովինիստական խմբավորումների և նավթային ընկերությունների վրա:

«Մենք՝ իրանցիներս, շատ քիչ ենք տեղեկացված Կովկասի մասին, շատ քիչ տեղեկություն ունենք պատմական փաստերի վերաբերյալ, թե Իրանը Ֆաթհ Ալի շահի օրոք ինչպիսի հսկայական տարածքային կորուստներ է ունեցել: Չեչենները, ինչպես նաև Արանում (ներկայիս Ադրբեջանում՝ Բաքու մայրաքաղաքով) ապրող ավարներն ու թալիշներն իրանցիներ են: Եթե ուսումնասիրեք հունակա-հռոմեական պատմական փաստաթղթերը, ապա Կյուրոս Մեծին նվիրված հատվածում խոսվում է նաև թալիշ զինվորականների մասին: Պատմական փաստաթղթերում նշվում է, որ Իրանի շահի կարգադրությամբ թալիշները երգել են բանակի հիմնը, որը ոգևորություն է առաջացրել մյուս զինվորների մոտ և նպաստել հաղթանակներին»,-նշել է հաղորդմանը մասնակից դոկտոր Զարդոշթ Սոթուդեն:

Մեկնաբանելով լրագրողի այն դիտարկումը, որ Ադրբեջանի Հանրապետությունում Իլհամ Ալիևը սպանում, ցեղասպանության է ենթարկում թալիշներին, արգելում է թալիշներին խոսել իրենց մայրենի լեզվով, պատճառն իր շովինիստական քաղաքականությունն է, այսինքն պատճառն այն է, որ նրանք իրանցինե ՞ ր են, դոկտոր Սոթուդեն պատասխանում է, որ պատմական փաստաթղթերի համաձայն՝ Շապուր 2-րդ Մեծի հրովարտակներում Իրանը 25 նահանգ է ունեցել: 12-րդ նահանգը կոչվել է Արան, որը ներկայիս Ադրբեջանն է, որի անունը կեղծ է և ստեղծվել է քաղաքական նկատառումներից ելնելով: Թալիշների մի հատվածը պատմականորեն ապրում է Իրանի հարավում գտնվող Սիսթան նահանգում: Այսինքն՝ Սիսթանի բնակչության լեզուն շատ նման է Իրանի հյուսիսում գտնվող Մազանդարան նահանգի բնակչության լեզվին:

«Պանթյուրքիստ մարդասպան Ալիևը նույնիսկ ազարի չէ, նա ազարիական մշակույթի թշնամին է»,-հայտարարում է հաղորդավարը: Դոկտոր Սոթուդեն, համաձայնվելով հաղորդավարի մեկնաբանության հետ, նշում է, որ Իրանի Պահլավունիների դինաստիայի օրոք թալիշների նախահայրերի մի մասը հաստատվում է Իրանի հարավում՝ Սիսթան նահանգում, իսկ մի մասը՝ Իրանի հյուսիսային Մազանդարան նահանգում և Արաքսի մյուս կողմում գտնվող Արանում, որը ներկայիս Ադրբեջանի Հանրապետությունն է:

«Հարավում և հյուսիսում բնակվող թալիշների լեզուն նույնն է: Մինչ այն պահը, որ Կովկասը գտնվում էր Իրանի տիրապետության տակ, այնտեղ ապրող հայերի, վրացիների, թալիշների և բադքուբեցիներիի (Բաքվում ապրող բնակչություն) միջև խնդիրներ չեն եղել: Պատմության մեջ ոչ մի վկայություն չկա, որը կապացուցի, թե Կովկասը թյուրքախոս բնակչություն է ունեցել: Թյուրքախոս բնակչությունը հետագայում է հաստատվել այդ տարածքում: Դա սուտ է. Թյուրքախոսները երբեք չեն ապրել Կովկասում: Իրանի տիրապետության օրոք (Նադեր շահ) Կովկասի բնակչությունը՝ հայերը և վրացիները, ապրել են հանգիստ մթնոլորտում:
Իսկ հետագայում, պատմության հետագա փուլերում մենք ականատես եղանք, թե ինչպես Անկարայում ստեղծված նախագծի համաձայն՝ Ալիևը սկսեց բռնաճնշումների ենթարկել թալիշներին, քանի որ նրանք իրանցիներ էին: Ես իմ ձեռքի տակ 1911, 1920, 1940թթ-ի մարդահամարի տվյալներ ունեմ, որտեղ թալիշների թվաքանակը տարեց տարի քիչ է ներկայացվում: Ալիևները 1991թ. –ից սկսած այդ քաղաքականությունն են իրականացնում: Այժմ Ադրբեջանում թալիշերենով խոսելը հավասարազոր է մահվան: Ադրբեջանում ամենաքիչը 2 միլիոն թալիշ է բնակվում: Լենքորան և Ասթարա քաղաքները՝ դրանք թալիշաբնակ շրջաններ են: Ադրբեջանում թալիշները զրկված են իրենց լեզվով խոսելու հնարավորությունից: Այն մարդիկ, ովքեր համարձակություն են ունենում խոսել էթնիկական խնդիրներից, մեղադրվում են Իրանի համար լրտեսություն կատարելու մեջ և սպանվում»,-նշում է հաղորդման հյուրը՝ Զարթոշթ Սոթուդեն:

Իր հերթին հաղորդման մյուս հյուրը՝ Բաքվի բանտում տանջանքներից մահացած «Թալիշի Սադո» (Թալիշի ձայն) թերթի գլխավոր խմբագիր Նովրուզալի Մամեդովի կինը՝ Մարիամ Մամեդովան, հայտնում է, որ իր ամուսինը զբաղվում էր գիտությամբ՝ մասնավորապես թալիշների մշակույթով, թալիշերեն լեզվի ուսումնասիրությամբ, տիրապետում էր 7 օտար լեզվի: 1993թ. հիմնադրել է «Թալիշի ձայն» պարբերականը, որը մինչ օրս գործում է և երբեք քաղաքական ուղղվածություն չի ունեցել:
«2003թ-ին Նովրուզալի Մամեդովին գիտական կոնֆերանսի մասնակցելու նպատակով հրավիրում են Իրան: Այդ փաստը հավանաբար դուր չեկավ Բաքվի իշխանություններին: 2007թ. փետրվարին Ադրբեջանի իշխանությունները Մամեդովին կանչում են ազգային անվտանգության նախարարություն, որտեղ նա ձերբակալվում, ծեծի է ենթարկվում, իսկ այնուհետև մեղադրվում է Իրանի հատուկ ծառայությունների հետ համագործակցելու մեջ: Ձերբակալությունից երկու շաբաթ անց Ադրբեջանի ազգային անվտանգության նախարարության աշխատակիցները այցելեցին մեր տուն, հետախուզեցին բնակարանը:

Գիտեք, պրոֆեսորի տանը ի ՞ նչ պետք է լինի, համակարգիչ, գիտական գրականություն, որոնց մի մասը Իրանի մասին էր գրված: Այնհուհետև նրանք նշեցին, որ պրոֆեսոր Մամեդովը, համաձայն Ադրբեջանի քրեական օրենսգրքի 74-րդ հոդվածի, լրտես է համարվում:

Ամուսինս, բնականաբար, չընդունեց իրեն ներկայացված մեղադրանքը, ասում էր, որ ինքը գիտնական է: Ամուսնուս ձերբակալման ժամանակ որդիս Գերմանիայում էր, երբ վերադարձավ Բաքու, նրան ևս դաժան ծեծի ենթարկեցին: Երբ նա եկավ տուն, նրա ականջներից արյուն էր հոսում: Որոշ ժամանակ անց նա մահացավ: Ես բժիշկներից պահանջեցի, որպեսզի ինձ տրամադրեն որդուս մահվան պատճառները: Այդ դեպքից հետո Ադրբեջանի հատուկ ծառայությունները փոքր որդուս տանում էին անտառ, կամ այլ վայրեր և պարբերաբար ենթարկում դաժան ծեծի:

Երբ որ ամուսինս շուրջ 2 տարի ձերբակալված էր, ինձ թույլ չէին տալիս, որպեսզի նրան տեսակցեմ, ամուսինս չգիտեր, որ իր մեծ որդին սպանվել է, իսկ փոքրը ձերբակալված էր: Ամուսնուս շուրջ 8 ամիս անընդդմեջ հարցաքննում էին, սակայն նա չէր ընդունում իրեն ներկայացված մեղադրանքը: Ի վերջո Ադրբեջանի հատուկ ծառայությունները գտնում են մի թալիշի, նրան գումար են տալիս և վերջինս կեղծ ցուցմունք է տալիս ամուսնուս դեմ, թե իբր Նովրուզալի Մամեդովը լրտես է:

Իմ փաստաբանները դիմել են միջազգային կառույցներին, սակայն որևէ օգուտ չեն ստացել: Ամուսնուս մահից հետո Բաքվից փախանք, գնացինք Մոսկվա, որտեղ մեզ նույնպես սպառնացին, որ կսպանեն: Այնուհետև մենք Մոսկվայից տեղափոխվեցինք Հոլանդիա»-պատմում է Ն.Մամեդովի այրին:

Հաղորդաշարի վերջում հաղորդավարը կրկին հիշեցնում է, որ թալիշ ազգային գործիչ Նովրուզալի Մամեդովը սպանվել է հանցագործ, մարդասպան Ալիևների կողմից և այդ առնչությամբ իրանցիները ոչ մի ձայն չեն հանել և թալիշներին թողել են միայնակ: