Ձեր վստահելի աղբյուրը

Վերջերս մամուլում տարբեր գնահատականներ են հնչում ՀՀ օտարերկրյա ներդրումների մասին: Որոշ աղբյուրներ պնդում են, որ դրանք նվազել են, այլ փորձագետներ դրա հակառակն են նշում: Եկեք անդրադառնանք այդ տվյալներին ոչ այնքան մակերեսորեն.

Օտարերկրյա ներդրումների վերաբերյալ ցուցանիշները հրապարակվում են ՀՀ ԱՎԾ կողմից:

Մասնավորապես, ՀՀ ԱՎԾ «Հայաստանի Հանրապետության սոցիալ-տնտեսական վիճակը 2017 թվականի հունվար-ապրիլին» պարբերականում հրապարակվել են ցուցանիշներ, համաձայն որոնց 2017 թվականի առաջին եռամսյակում ՀՀ իրական հատվածում (ոչ ֆինանսական կազմակերպություններ և տնային տնտեսություններ) օտարերկրյա ներդրումների զուտ ներհոսքը եղել է բացասական և կազմել շուրջ -7,5 մլրդ ՀՀ դրամ կամ 15,5 մլն ԱՄՆ դոլար (նախորդ տարի՝ դրական 1,7 մլրդ ՀՀ դրամ կամ 3,5 մլն դոլար): Նշենք, որ այս թվերը վերաբերում են բացառապես ՀՀ իրական հատվածի սուբյեկտների պարտավորություններում ոչ ռեզիդենտների բոլոր տեսակի ներդրումների՝ ուղղակի, պորտֆելային և այլ ներդրումների (վարկեր, այլ կրեդիտորական պարտավորություններ) գծով զուտ ներհոսքին: Ընդ որում, զուտ ներհոսքն իրենից ներկայացնում է նոր ներգրավված նեդրումների ստացումների և նախկինում ներգրավված միջոցների մարումների տարբերություն: 2017թ. առաջին եռամսյակում զուտ ներհոսքի բացասական մեծությունը նշանակում է, որ ընթացիկ եռամսյակում նախկինում ներգրավված ներդրումների (այդ թվում վարկերի/փոխառությունների) մարման ծավալները ավելի մեծ են եղել, քան նոր ներգրավված ներդրումների ծավալները:

Այժմ՝  ներգրավված ներդրումների մարման ծավալների ավելի մեծ լինելն արդյո՞ք խոսում է դրական միտումի առկայության մասին, կամ դա, կարծես նշանակում է, որ գումարներ ներհոսե՞լ, ոչ թե արտահոսե՞լ են մեր երկրից…
Այսպես ներկայացնեմ. ուղղակի նեդրրումները (զուտ) նույն ժամանակահատվածում կազմել են դրական ցուցանիշ` 20 մլրդ ՀՀ դրամ կամ 46 մլն ԱՄՆ դոլար, որոնք աճել են նախորդ տարվա նույն եռամսյակի նկատմամբ (դրական 15,0 մլրդ ՀՀ դրամի կամ 30,7 մլն ԱՄՆ դոլար): Հետևապես, շուրջ 27 մլրդ դրամի չափով տեղի է ունեցել բացասական զուտ ներհոսք պորտֆելային և այլ ներդրումների մասով:

Նշենք նաև, որ օտարերկրյա ներդրումների մասով զուտ բացասական է ներհոսքը նշանակում է ՀՀ իրական հատվածի (ոչ ֆինանսական կազմակերպությունների և տնային տնտեսությունների) արտաքին պարտքի նվազում:
Ավելացնենք, որ սույն թվերը չեն վերաբերում ՀՀ իրական հատվածի սուբյեկտների` արտասահմանում ձեռքբերված կամ վաճառված ակտիվներին: Այսպիսով, օտարերկրյա ներդրումների մասով զուտ բացասական ներհոսքը չի կարող մեկնաբանվել որպես կապիտալի արտահոսք:
Ինչ վերաբերում է արտերկրից ՀՀ փոխանցվող գումարներին. Մի քանի ամիս առաջ արված կանխատեսումների լավատեսությանն այսօր, կարծես, փոխարինելու է գալիս որոշակի տագնապալի ակնկալիքներ, որ այդ փոխանցումները գնալով նվազելու են.

Անդրադառնամ նաև այս պատկերին:

ՀՀ կենտրոնական բանկը հրապարակում է տվյալներ ֆիզիկական անձանց ընդհանուր փոխանցումների` ներհոսքի և արտահոսքի վերաբերյալ: Ընդ որում, արտահոսքն իրենից ներկայացնում է ՀՀ բանկային համակարգի միջոցով ֆիզիկական անձանց և անհատ ձեռնարկատերերի կողմից դուրս կատարված փոխանցումները, այդ թվում` հաշվից հաշիվ իրականացված փոխանցումները, ընթացիկ կարիքների բավարարման համար անհատույց ֆինանսական օգնությունը և նվիրատվությունները, ՀՀ-ում աշխատանքի դիմաց ստացված վարձատրությունը, անշարժ գույքի ձեռք բերման, ներմուծման դիմաց վճարները, ներդրումների և շինարարական աշխատանքների իրականացման համար կատարվող փոխանցումները և այլն: 
Նշենք, որ վերոնշյալ փոխանցումները չպետք է նույնականացվեն անձնական փոխանցումների կամ տրանսֆերտների հետ, որոնց վերաբերյալ համապատասխան տեղեկատվությունը ՀՀ կենտրոնական բանկի կողմից հրապարակվում է ՀՀ վճարային հաշվեկշռում:

2017 թվականի ապրիլ ամսվա ընթացքում ՀՀ բանկային համակարգի միջոցով ֆիզիկական անձանց անունով Հայաստանից արտերկիր է փոխանցվել 86 մլն ԱՄՆ դոլարի համարժեք գումար: Միևնույն ժամանակ, ֆիզիկական անձանց անունով արտասահմանից ստացվել են ավելի շատ միջոցներ` 109 մլն ԱՄՆ դոլարի համարժեք գումարի չափով:

Փաստորեն, փոխանցումների տեսակների տարբերակումը ևս պետք է հաշվի առնել այդ գնահատականները կազմելիս: Կամ, ասենք, որոշակի սեզոնայնություն:
Նշեմ նաև, որ ընթացիկ տարվա փոխանցումների միտումների վերաբերյալ առավել ճշգրիտ դատողություններ անելու համար անհրաժեշտ է ուսումնասիրել կուտակային ցուցանիշները:

Այսպես, 2017 թվականի հունվար-ապրիլ ամիսների ընթացքում ՀՀ բանկային համակարգի միջոցով Հայաստանից արտերկիր է փոխանցվել 270 մլն ԱՄՆ դոլարի համարժեք գումար, որը աճել է նախորդ տարվա հունվար-ապրիլի նկատմամբ 9.5%-ով: Իսկ ֆիզիկական անձանց անունով արտասահմանից ստացվել է 422 մլն ԱՄՆ դոլարի համարժեք գումար, որը զգալիորեն գերազանցել է դեպի դուրս փոխանցված գումարներին և աճել է նախորդ տարվա հունվար-ապրիլի նկատմամբ 11.8%-ով: Արդյունքում, ֆիզիկական անձանց փոխանցումների զուտ ներհոսքը կազմել է 152.5 մլն ԱՄՆ դոլարի համարժեք գումար և աճել նախորդ տարվա հունվար-ապրիլի նկատմամբ 16.2%-ով:

Հատկանշական է նաև, որ արտերկիր կատարվող փոխանցումները չունեն հստակ ընդգծված սեզանայնություն կամ այլ օրինաչափություններ տարվա ընթացքում: Հետևապես, դրանք կարող են կտրուկ տարբերվել տարվա ամիսների ընթացքում` պայմանավորված հիմնականում մեկ կամ մի քանի համեմատաբար մեծ փոխանցումներով: Օրինակ, 2016 թ. սեպտեմբերին դրանք աճել են 28%-ով, իսկ 2015 թ. օգոստոսին` նվազել 33%-ով նախորդ տարվա նույն ամսվա նկատմամբ համապատասխանաբար:

Ավելացնեմ, որ արտահոսքի աճը կարող է նաև վկայել ֆիզիկական անձանց կողմից ներմուծման ծավալների մեծացման, այսինքն` մասնավոր սպառման և ներդրումների տեսքով ներքին պահանջարկի վերականգնման ընթացքի մասին:

Վերլուծությունը՝ ԵՊՀ Տնտեսագիտության և կառավարման ֆակուլտետի Ֆինանսահաշվային ամբիոնի վարիչ, տնտեսագիտության դոկտոր Հայկ Մնացականյանի