Ձեր վստահելի աղբյուրը

Կրթության, գիտության, մշակույթի և սպորտի նախարար Արայիկ Հարությունյանի օգտագործած սխալ եզրույթի պատճառով մեկ վայրկյանում հարվածի տակ է դրվել այն հայտարարությունը, որ Հայաստանում, ի տարբերություն Թուրքիայի, փակ արխիվներ, ֆոնդեր չկան։ Panorama.am-ի հետ զրույցում ասաց Հայոց ցեղասպանության թանգարան-ինստիտուտի նախկին տնօրեն, պատմական գիտությունների դոկտոր Հայկ Դեմոյանը՝ պատասխանելով հարցին, թե ինչպե՞ս կմեկնաբանեք նախարարի՝ մայիսի 27-ին Ազգային ժողովի ամբիոնից արված հայտարարությունը, թե՝ «պարզվել է, որ թանգարանի նույնիսկ փակ ֆոնդից որոշ նմուշներ կորել են կամ այս պահին հայտնաբերված չեն»։

«Նախարարը ճիշտ եզրույթ չի օգտագործել, «փակ» բառ եթե օգտագործում ենք,  թուրքերը հեշտորեն կարող են ասել՝ տեսա՞ք, բա որ ասում ենք՝ փակ արխիվներ ունեն, ձեր նախարարն ասում է, ունեք, այն էլ Հայոց ցեղասպանության թանգարան-ինստիտուտում։ Զարմանում եմ, որ նախարարն այսքան բանը չի հասկացել այսպիսի արտահայտություն թույլ տալու ժամանակ։ Մեր ամբողջ աշխատանքը, տասնյակ տարիների հայտարարությունը, որ մեր արխիվները բաց են, ձերը փակ, մեկ վայրկյանում ուղղակի դրվեց հարվածի տակ։

Մեր թանգարանում ամեն ինչ բաց է, եղել են թուրք ուսումնասիրողներ, հետազոտողներ, նրանց տրամադրվել է ցանկացած նյութ տեղում և հեռակա կարգով»,- ասաց նա։

Հ.Դեմոյանի խոսքով, նախարարը պետք է պատրաստված լինի, գոնե տեղեկացված, որ ճիշտ եզրույթներ օգտագործի, հատկապես եթե խոսքը գնում է Հայոց ցեղասպանության թանգարան-ինստիտուտի մասին։

«Նախարարի այդ հայտարարությունը համարում եմ Հայոց ցեղասպանություն թանգարանի շուրջ վերջին երկու ամիս տևող թնջուկի շուրջ ամենավտանգավորը։ Երբ նախարարն ամբիոնից հայտարարում է «փակ ֆոնդ» արտահայտություն թանգարանի պարագայում, այն էլ Ցեղասպանության թանգարանի, ուղղակի սարսափ է առաջացնում ոչ պրոֆեսիոնալիզմի առումով։ Հայոց ցեղասպանության թանգարանում չկա «փակ ֆոնդ» արտահայտություն»,- նշեց նա՝ հավելելով, որ փակ ֆոնդեր եղել են սովետական շրջանում գրադարաններում և այլուր, որտեղ կարող էին մտնել ու կարդալ արգելված գրականությունն  իշխանությունների, համակարգին հավատարմկ մարդիկ։ 

«Նախարարը շփոթել է կամ շփոթեցրել են, խոսքը գնում է անձեռնմխելի ֆոնդի մասին։ Դրանք տարբեր բաներ են։ Անձեռնմխելի չի նշանակում անհասանելի, փակ։ Անձեռնմխելի նշանակում է, որ եզակի օրինակով պահպանվող նյութեր են, որոնք շատ բացառիկ դեպքերում կարող են հանվել, տեղափոխել, կամ տեղում տրամադրել ուսումնասիրողներին, բայց հատուկ պայմաններով։ Անձեռնմխելի է, քանի որ մեկ օրինակից է այդ իրը։ Բոլոր հաստատություններում, որտեղ մշակութային արժեքներ են պահվում, կան անձեռնմխելի  ֆոնդեր»,- մանրամասնեց թանգարան-ինտիտուտի նախկին տնօրենը։

Ինչ վերաբերում է այդ փակ ֆոնդերից կորստի մասին նախարար Ա. Հարությունյանի հայտարարությանը, Հ. Դեմոյանն ասաց. «Մեկը տեղում հարց տար՝ ինչի՞ հիման վրա եք այդպիսի հայտարարություն անում, երբ որ դրա հիմքը չունեք, չկա համապատասխան ակտ, եզրակացություն, հաշվառման վերջնական փաստաթուղթ, երբ որ հաշվառումների ընթացքում միշտ պատահում է, որ կորսված իրը հայտնաբերվում է կամ հայտնաբերվում է մեկ այլ տեղ»։

Հիշեցնենք՝ Ա. Հարությունյանն իր ելույթում ասել էր, որ ֆոնդի ուսումնասիրություն է գնում, հունիսին եզրակացությունը կտրամադրեն։

Հայկ Դեմոյանն ասաց, երբ տնօրեն է ընտրվել Հարություն Մարությանը, ինքը գնացել է նրա առանձնասենյակ ու ասել, որ առաջին գործը պետք է լինի հաշվապահական և ֆոնդային միավորների ընդունման-հանձնման գործողությունը. «Դա իր շահերից էր ելնում, ինքը պետք է պահանջեր ինձանից։ Փաստացի մերժվեց։ Ինչո՞ւ։ Իրեն պետք է հարցնել։ Փորձում էր իմ ներկայությունից ազատվել, ներկա չլինեի որևէ գործողության։ Սա է տրամաբանությունը, այլապես տրամաբանություն չկա»։

Նրա խոսքով, տնօրեն նշանակվելուց ավելի քան մեկուկես տարի հետո հայտարարել կորստի մասին, հավասարազոր է ինքն իրեն մեղադրելուն, քանի որ այս պահին գլխավոր պատասխանատուն հենց ինքն է դառնալու, քանի որ ի սկզբանե չի ընդունել թանգարան-ինստիտուտը ֆոնդերով ու ֆինանսներով։

«Եթե հայտարարվում է կորստի մասին, պետք է հայտարարվի՝ ինչ է կորել։ Իսկ եթե հանկարծ  պարզվի, որևէ բան չի կորել։ Ո՞վ է պատասխան տալու՝ Հարություն Մարությա՞նը, թե՞ Արայիկ Հարությունյանը, թե՞ երկուսը միասին։ Դեռ չամփոփված, եթե այդպիսի բան ես անում, ոչ միայն զրպարտություն է, նաև այլ կարգի պատասխանատվություն է ենթադրում։ Դրանով պետք է համապատասխան մարմինները զբաղվեն. ինչպե՞ս կարող են առանց ճշգրտման, հաստատված հիմքի հանրային հայտարարություն անել, այն էլ Ազգային ժողովի ամբիոնից»,- ասաց նա։

Հ. Դեմոյանի բնորոշմամբ, «ամենածիծաղելին ու անլուրջն» այն հիմնավորումն է, ըստ որի ցանկանում են հիմնական ֆոնդում գրանցված գրքերը, մամուլը հանեն ու ընդգրկեն նոր ձևավորվող գրադարանում։

«Հիմնավորումն է՝ հասանելի դարձնել գրադարանն ուսումնասիրողների համար։ Նախարարը կրկնեց այն, ինչ ասում է Հարություն Մարությանը։ 11 տարվա ընթացքում երբևէ լսե՞լ եք որևէ մեկից հանրային հայտարարություն, դժգոություն, որ Հայոց ցեղասպանության թանգարան-ինստիտուտում իրեն չի տրվել իր ուզածը։ Ցանկացած գիրք, նյութ հաշված րոպեների ընթացքում տրվել է հետազոտողին տեղում, կամ պատճենահանվել, սկանավորվել է, ուղարկվել ցանկացած հասցեով՝ անվճար, այն տրամաբանությամբ, որ ինչքան հնարավոր է, շատ տարածել նյութը։ Հենց Հարություն Մարությանը դարձավ տնօրեն, այս կամ այն նյութը «վաճառում» է ուսումնասիրողներին, ինքն է որոշում՝ որից ինչքան գանձել»,- նշեց նա։

Նրա խոսքով, գրքերը հիմնական ֆոնդից անջատելը խիստ ժամանակատար գործունեություն է, ֆոնդային աշխատողները պետք է նստեն, ֆոնդերի 30 տոկոսն առանձնացնեն, գրագրություն, ամիսների աշխատանքը, մինչդեռ դրանք շարունակելու են մնալ նույն գրադարակների վրա՝ իրենց տեղում, որևէ օպտիմալացում չի լինում։  

«Նույնը ես կանեի, եթե հասանելիության հետ կապված խնդիր լիներ»,- ասաց Հ. Դեմոյանը՝ կրկնելով ավելի վաղ կրկին մեզ հետ զրույցում արտահայտած իր այն ենթադրությունը, որ այս գործողության մեջ հատուկ միտում ու դիտավորություն կա։

«Հայոց ցեղասպանության թանգարան-ինստիտուտի տնօրեն Հարություն Մարությանն ու թանգարան-ինստիտուտի Հոգաբարձուների խորհրդի անդամ Հրանուշ Խառատյանը «Հազարաշեն»  հասարակական կազմակերպության գրանտային ծրագրին հարմարացնելու համար են սա անում՝ թանգարանը վիրահատական միջամտությամբ հարմարացնում են իրենց ակնկալած խոշոր դրամական դրամաշնորհի պայմաններին»,- ասաց Հայկ Դեմոյանը։