Ձեր վստահելի աղբյուրը

Ուկրաինական ճգնաժամի ֆոնին ՀՀ քաղաքացիենրի շրջանում մեծացել են մտահոգությունները Հայաստանում գործող կենսաբանական լաբորատորիների գործունեության վերաբերյալ: Բանն այն է, որ նման լաբորատորիաների խնդիրը վեր են հանել ՌԴ զինվորականները, որոնց վերահսկողության տակ են անցել Ուկրաինայում գործող նման կենտրոնները, ինչին արձագանքել էր նաև ԱՄՆ-ը:

Խնդիրն այն է, որ նման լաբորատորիաները զգալի աջակցություն են ստանում ԱՄՆ պաշտպանության դեպարտամենտից, այլ ոչ թե՝ առողջապահական կառույցներից: Այս հանգամանքը, բնականաբար, ՀՀ քաղաքացիների առաջնային մտահոգության առարկա էր դարձրել դրանց գործունեության նպատակների և անվտանգության հարցերը:

Կառավարությունում կազմակերպված ճեպազրույցներից մեկի ժամանակ ՀՀ Անվտանգության խորհրդի քարտուղար Արմեն Գրիգորյանը հայտարարեց, որ ՀՀ տարածքում  բոլոր լաբորատորիանը գործում են ՀՀ օրենսդրության հիման վրա:

Panorama.am-ը հասարակության հուզող այդ հարցերի պարզաբանումները ստանալու նպատակով պաշտոնական գրությամբ դիմել էր ՀՀ վարչապետի աշխատակազմին, որից հետո՝ ՀՀ առողջապահության նախարարությանը:

ՀՀ վարչապետի աշխատակազմից Panorama.am-ին պատասխանել էին. «Ի պատասխան Ձեր գրության՝ հայտնում ենք, որ տվյալ հարցման հասցեատերը Վարչապետի աշխատակազմը չէ, առաջարկում ենք դիմել համապատասխան գերատեսչություններ»:

Խնդիրն այստեղ այն է, որ «Տեղեկատվության ազատության մասին» օրենքով(որին հղում էր արել Panorama.am-ն իր հարցման մեջ) սահմանված է, որ եթե հարցի պատասխանը դուսր է պատասխանող պետական մարմնի լիազորության շրջանակից, ապա վերջինս լրատվամիջոցի նամակները կա՛մ պետք է վերահասցեագրի լիազոր մարմիններին, կա՛մ պատասխան նամակում հիշատակի հասցեատեր գերատեսչության անունը: ՀՀ վարչապետի աշխատակազմը չէր պահպանել օրենքի վերոհիշյալ երկու պահանջը: Այստեղ ավելորդ չէ արձանագրելը, որ լրատվամիջոցների հետ աշխատելու օրենսդրական այս պահանջը հետանկախ Հայաստանում ՀՀ թիվ մեկ պետական կառույցը՝ Նախագահի աշխատակազմը, մշտապես պահպանել է:

Panorama.am-ը երկրորդ պաշտոնական գրությունն ուղարկեց ՀՀ առողջապահության նախարարությանը:

Հարցման մեջ ասվում է. «Տեղեկատվության ազատության մասին» օրենքի 9-րդ հոդվածի համաձայն, խնդրում եմ տեղեկություն տրամադրել, թե Ձեր ղեկավարած նախարարությունում արտասահմանյան գիտահետազոտական, առողջապահական, մոնիթորինգային ինստիտուտների քանի՞ մասնաճյուղ(լաբորատորիաներ) է գրանցված, որոնք գործում են ՀՀ օրենքների շրջանակներում:

Խնդրում եմ ներկայացնել այդ կազմակերպությունների (լաբորատորիաների) անվանումները և գործունեության ուղղությունները:

Կենսաբանական լաբորատորիաները Ձե՞ր նախարարության ենթակայության տակ են:

Եթե այո, ապա այդ կազմակերպություններն ի՞նչ են ուսումնասիրում կամ արտադրում և արդյո՞ք վերահսկվում է նրանց գործունեությունը՝ հայրենական օրենսդրությամբ սահմանված առողջապահական, շրջակա միջավայրի վրա ազդեցության և անվտանգության այլ նորմերի պահպանման պարտավորությունների կատարման առումով»:

Առողջապահության նախարարությունը պատասխան գրությամբ հավաստիացրել է, որ նախարարության ենթակայությամբ արտասահմանյան գիտահետազոտական, առողջապահական, մոնիթորինգային ինստիտուտների մասնաճյուղեր(լաբորատորիաներ) չկան:
ԱՆ-ից հայտնել են, որ «Կենսաբանական լաբորատորիաներ» եզրույթ ՀՀ օրենսդրությունում չկա, այլ կան բժշկական օգնություն և սպասարկում իրականացնող կազմակերպություններ, որտեղ իրականացվում են կենսաբանական գործոնի նկատմամբ ախտորոշիչ  հետազոտություններ՝ մանրէաբանական,վիրուսաբանական, մակաբուծաբանական, շճաբանական, մոլեկուլյար-գենետիկ մեթոդներով:

Մեր հարցին, թե առողջապահական, շրջակա միջավայրի վրա ազդեցության և անվտանգության այլ նորմերի պահպանման նկատմամաբ պատշաճ վերահսկողություն իրականացվում է, թե ոչ՝ նախարարությունից պատասխանել են, որ այդ գործունեությունը վերահսկվում է ՀՀ օրենքով սահմանված կարգով:

Վարչապետի աշխատակազմի, առավել ևս Առողջապահության նախարարության տրամադրած պատասխանները ոչ միայն չեն փարատում քաղաքացիների մոտ եղեծ մտահոգություններն, այլ ավելի են խորացնում դրանք:

Խնդրի վերաբերյալ դեռ 2020թ հունիսիսն Ամերիկյան հետազոտությունների հայկական կենտրոնը հրապարակել էր Հայաստանում գործող բիոլաբորատորաների վերաբերյալ հետազոտություն, որում հաստատվում էր դրանց առկայությունը և ԱՄՆ-ի պաշտպանության դեպարտամենտի կողմից ֆինանսավորումը: 

«Հայաստանի Հանրապետության և Ամերիկայի Միացյալ Նահանգների կառավարությունների միջև 2000թ․ հուլիսի 24-ին ստորագրվել է «Զանգվածային ոչնչացման զենքի տարածմանը հակազդելու բնագավառում համագործակցության մասին» համաձայնագիրը, որի ստորագրումը հնարավորություն ընձեռեց հետագայում Կենսաբանական սպառնալիքների նվազեցման ծրագրի շուրջ երկկողմ համագործակցություն իրականացնելու համար: Արդյունքում, Կենսաբանական սպառնալիքների նվազեցման ծրագրի («DTRA») շրջանակներում, 2010թ․ սեպտեմբերին ՀՀ արտակարգ իրավիճակների նախարարության և ԱՄՆ պաշտպանության դեպարտամենտի միջև ստորագրվեց «Կենսաբանական զենքերի ստեղծման մեջ օգտագործվելիք տեխնոլոգիայի, ախտածինների և փորձառության տարածման կանխարգելման ոլորտում համագործակցության մասին» համաձայնագիր:

Այս համաձայնագրի շրջանակներում, 2008թ․-ից ի վեր ԱՄՆ պաշտպանության դեպարտամենտի սպառնալիքների նվազեցման գործակալության («DTRA») և ՀՀ կառավարության համատեղ ջանքերով Հայաստանում իրականացվում է կենսաբանական ոլորտում ներգրավման համագործակցային ծրագիրը («CBEP»):

Նախ, «DTRA»-ն իրենից ներկայացնում է ԱՄՆ Պաշտպանության դեպարտամենտի և ԱՄՆ Ռազմավարական հրամանատարության մտավոր, տեխնիկական և գործառնական առաջատարը կենսաբանական, քիմիական և միջուկային սպառնալիքների դեմ պայքարում: Ինչ վերաբերում է «DTRA»-ի մաս կազմող «CBEP» ծրագրին, ապա այն աշխատում է թունավոր նյութերի, դրանց հետ կապված փորձաքննության, այլ զարգացող վարակիչ հիվանդությունների ռիսկերի սպառնալիքներին հակազդելու ուղղությամբ, և կանխելու, որ այդ թունավոր նյութերը չհասնեն պետական կամ ոչ պետական դերակատարների, որոնք կարող են օգտագործել դրանք Միացյալ Նահանգների կամ նրա դաշնակիցների դեմ։

«CBEP»-ը գործում է Ամերիկյան զինված ուժերի եվրոպական հրամանատարության («EUCOM») տարածաշրջանում 1990-ականների վերջից և ակտիվորեն ներգրավված է այնպիսի երկրներում, ինչպիսիք են Վրաստանը, Ուկրաինան, Հայաստանը, Ղազախստանը։ Ծրագիրը կենտրոնացած է անվտանգությանը սպառնալիք ներկայացնող բոլոր ախտածինների վերացման կամ կոնսոլիդացման վրա։

Այս ծրագրի շրջանակներում Հայաստանում գործում է 6 կենսաբանական լաբորատորիա, որոնցից առաջին երեքի բացումը եղել է 2016թ․ Իջևանում, Երևանում և Գյումրիում։

Երևանի լաբորատորիան իրենից ներկայացնում է ազգային կենտրոնացված ընդհանուր հաստատություն, որի հետ կապված են տարածքային մյուս լաբորատորիաները։ 2017թ․ բացվեցին ևս երեք լաբորատորիաներ՝ այս անգամ Մարտունիում, Կապանում և Վանաձորում։ ՀՀ կառավարության և իրենց ամերիկյան գործընկերների համատեղ ջանքերով բացված լաբորատորիաների նպատակը հիվանդությունների վերահսկման Հայաստանի հնարավորությունների բարձրացումն է՝ թույլ տալով արագորեն հակազդել վտանգավոր թե՛ մարդկային, թե՛ կենդանական հիվանդությունների հետագա բռնկմանը»։

Բայց այստեղ անպատասխան են մնում ԱՄՆ սահմաններից դուրս Պենտագոնի  աջակցությունը ստացող այդ լաբորատորիաների գործունեության թափանցիկության մասին հարցերը:
Հասարակության շրջանում մտահոգություններ կան, որ ամերիկյան ռազմական գերատեսչության ներկայացուցիչները Հայաստանի կենսաբանական հետազոտությունների ոլորտում ունեն անսահմանափակ հասանելիություն  և առավելագույնս հետաքրքրված են հատկապես վտանգավոր հարուցիչների (պաթոգեների) հետ աշխատանքի հարցում, որոնք օգտագործվում են կենսաբանական զենքի մեջ:

Խնդրի վերաբերյալ ՀՀ քաղաքացիների մտահոգությունները և կասկածները մեղմելու համար ՀՀ իշխանություններն առնվազն պետք է թափանցիկ դարձնեն նման լաբորատորիաների գործունեությունը, այլ ոչ թե դրանք շրջապատեն փշալարերով, ինչպես Վանաձորի մասնաճյուղում է:

Այս խնդիրը նաև մտահոգում է ՌԴ-ին, որն այդտեղ  ռիսկեր է տեսնում, դա էր պատճառը, որ այս տարվա ապրիլի 19-ին Նիկոլ Փաշինյանի և Վլադիմիր Պուտինի համատեղ հայտարարության մեջ տեղ գտավ հատուկ կետ, հետևյալ բովանդակությամբ. «Առաջնորդները ընդգծեցին կենսաբանական անվտանգության ապահովման բնագավառում Երևանի և Մոսկվայի միջև ձեռքբերված պայմանավորվածությունների հետագա իրականացման կարևորությունը, այդ թվում 2021թ. մայիսի 6-ի Կենսաբանական անվտանգության ապահովման հարցերով փոխըմբռնման հուշագրի հիման վրա: Հաստատվել է, որ երկու պետությունների տարածքները չեն տրամադրվելու կենսաանվտանգության ոլորտում միմյանց հետաքրքրությունների դեմ ուղղված գործունեության իրականացման նպատակներով երրորդ երկրների կողմից օգտագործման համար»:

Պատրաստաց՝ Ա. Վարդանյանը